تێلیسکۆپی جەیمس وێب و دۆزینەوەی ئاماژە کیمیاییە نامۆکان لە هەسارە دەرەکییەکاندا

وێستگە ستایل - سۆلین عوسمان

تێلیسکۆپی ئاسمانی جەیمس وێب (JWST) کە وەک "چاوە تیژەکەی مرۆڤ لە گەردووندا" ناسراوە، لە ساڵی ٢٠٢٥دا سەرکەوتنێکی تری مێژوویی تۆمار کرد دوای ئەوەی توانی ئاماژە کیمیاییە یەکجار ورد و نامۆکان لە بەرگەهەوای هەسارەیەکی دەرەکی دووردا بدۆزێتەوە. ئەم دۆزینەوەیە نەک تەنها زانایانی فەلەکناسی تووشی سەرسوڕمان کردووە، بەڵکو تەحەدای هەموو ئەو مۆدێلە زانستییانە دەکات کە پێشتر دەربارەی پێکهاتەی هەسارەکان و ئەگەری هەبوونی ژیان لە دەرەوەی کۆمەڵەی خۆر هەمانبوو. تیشکە ژێر سوورەکانی ئەم تێلیسکۆپە توانیویانە بەناو ملیارەها کیلۆمەتردا تێپەڕن و پەردە لەسەر نهێنییەک لابدەن کە بۆ چەندین دەیە مێشکی مرۆڤی سەرقاڵ کردبوو.

ئەو ئاماژە کیمیاییانەی کە جەیمس وێب لە ڕێگەی تەکنەلۆژیای "شەبەنگزانی" (Spectroscopy) دۆزیویەتییەوە، پێکدێن لە تێکەڵەیەکی ئاڵۆزی گازی میسان و دووەم ئۆکسیدی کاربۆن لەگەڵ ئاماژەیەک بۆ هەبوونی گەردیلەی "دی مێسیڵ سەڵفاید" کە لەسەر زەوی تەنها لە لایەن زیندەوەرە دەریاییەکانەوە بەرهەم دەهێنرێت. هەرچەندە زاناکان جەخت دەکەنەوە کە ئەمە بەڵگەی سەد دەر سەد نییە بۆ هەبوونی ژیان، بەڵام بوونی ئەم ماددە کیمیاییانە پێکەوە، نیشانەیەکی بەهێزە بۆ ئەوەی کە ئەو هەسارەیە خاوەنی زەریایەکی ئاوییە و پڕۆسەی بایۆلۆژی یان جیۆلۆژیی یەکجار ئاڵۆزی تێدا ڕوودەدات کە لە هی زەوی دەچێت.

ئەم وەرچەرخانە زانستییە دەرگایەکی نوێی بۆ تێگەیشتن لە "جیهانە زەریاییەکان" کردووەتەوە. پێشتر وا دەزانرا کە هەسارە گازییە زەبەلاحەکان ناتوانن مەرجەکانی ژیان لەخۆ بگرن، بەڵام داتاکانی جەیمس وێب نیشانی دەدەن کە جۆراوجۆریی هەسارەکان لە گەردووندا زۆر لەوە زیاترە کە ئێمە وێنامان کردبوو. ئێستا فەلەکناسان سەرنجی زۆرتریان خستووەتە سەر ئەو هەسارانەی کە لە "ناوچەی نیشتەجێبوون"دان، واتە ئەو شوێنانەی کە پلەی گەرمییەکەیان نە زۆر بەرزە و نە زۆر نزم، ئەمەش هیواکان بۆ دۆزینەوەی نیشانەی ڕاستەقینەی ژیان لە دەیەی داهاتوودا زیاتر دەکات.

سەرچاوە: ئاژانسی بۆشایی ئاسمانی ناسا، گۆڤاری فیزیای گەردوونی جیهانی، بنکەی زانیاریی تێلیسکۆپی جەیمس وێب.