تێکچوونی کەشوهەوا لە سەدەکانی ناوەڕاستدا دەبێتە هۆی هەرەسهێنانی ئیمپراتۆریەتێکی گەورەی ئاسیا
وێستگە ستایل-
تێکچوونی کەشوهەوا لە سەدەکانی ناوەڕاستدا دەبێتە هۆی هەرەسهێنانی ئیمپراتۆریەتێکی گەورەی ئاسیا
وێستگە ستایل - سۆلین عوسمان
مێژوونووسان و زانایانی کەشوهەوا بەڵگەی بەهێزیان دۆزیوەتەوە کە نیشانی دەدات تێکچوونی توندی کەشوهەوا هۆکاری سەرەکی و ڕاستەوخۆی ڕووخانی کتوپڕی ئیمپراتۆریەتێکی مەزنی ئاسیا بووە لە سەدەکانی ناوەڕاستدا. ئەم توێژینەوەیە پەیوەندییەکی قووڵ لە نێوان سەقامگیری ژینگەیی و مانەوەی دەسەڵاتە سیاسییەکاندا ئاشکرا دەکات.
بە بەکارهێنانی داتاکانی بازنەی دارەکان و شیکردنەوەی نیشتووەکانی ژێر زەوی، زاناکان تێبینی چەندین دەیەی وشکەساڵیی توندیان کردووە کە دوای ئەوە لافاوی وێرانکەر و کارەساتبار ڕوویداوە. ئەم گۆڕانکارییە ژینگەییانە بوونەتە هۆی پەککەوتنی کشتوکاڵ و لاوازبوونی کۆنتڕۆڵی دەوڵەت، ئەمەش ڕێک هاوکات بووە لەگەڵ سەرهەڵدانی ناڕەزایەتی کۆمەڵایەتی و یاخیبوونی سەربازی.
تۆمارە مێژووییەکان باس لە برسییەتییەکی بەکۆمەڵ، کۆچی ملیۆنان کەس و هەڵاتنی سەربازەکان لە بەرەکانی جەنگ دەکەن، ئەمەش ئەوە دەسەلمێنێت کە ڕووخانی ئیمپراتۆریەتەکە تەنها بابەتێکی سیاسی یان سەربازی نەبووە، بەڵکو ڕەگێکی قووڵی لە تێکچوونی هاوسەنگی ژینگەییدا هەبووە کە دەسەڵات نەیتوانیوە بەرگەی بگرێت.
لە ڕابردوودا، لێکدانەوە مێژووییەکان تەنها باسیان لە شکستی سەرکردەکان یان هێرشی دوژمنان دەکرد وەک هۆکاری ڕووخان، زۆرجار کەشوهەوا پشتگوێ دەخرا چونکە داتای زانستی ورد لەبەر دەست نەبوو. بەڵام ئێستا زانست پێمان دەڵێت کە سروشت هەمیشە یاریزانێکی سەرەکی بووە لە دیاریکردنی چارەنووسی گەورەترین هێزەکان.
ئەم توێژینەوەیە نیشانی دەدات کە گۆڕانی کەشوهەوا زۆر پێش سەردەمی مۆدێرن مێژووی مرۆڤایەتی داڕشتووەتەوە. ئەمە وانەیەکی گرنگە بۆ ئاڵنگارییە جیهانییەکانی ئەمرۆ، چونکە نیشانی دەدات چۆن تێکچوونی ژینگە دەتوانێت بەهێزترین سیستەمە سیاسی و ئابوورییەکان لە ناو ببات ئەگەر ئامادەکاری پێویستیان بۆ نەکرێت.
سەرچاوە : چاپخانەی زانکۆی کامبریج (Cambridge University Press)، گۆڤاری ئەکادیمیای نیشتمانی بۆ زانستەکان (PNAS)
PM:08:12:26/12/2025
ئهم بابهته 308
جار خوێنراوهتهوه