کۆمپیوتەری کوانتەم و ئاسایشی دیجیتاڵیی جیهان؛ ئایا هەموو نهێنییەکانمان ئاشکرا دەبن؟

وێستگە ستایل - سۆلین عوسمان

کۆمپیوتەری کوانتەم خەریکە لە تیۆرییەکی زانستییەوە دەبێتە ڕاستییەکی ترسناک، ئەمەش بووەتە هۆی دروستبوونی دڵەڕاوکێیەکی گەورە لە ناوەندەکانی ئاسایشی ئەلیکترۆنی و هەواڵگریی جیهاندا. دۆزینەوە نوێیەکانی ساڵی ٢٠٢٥ ئاماژە بەوە دەکەن کە ئامێرە کوانتەمییەکان گەیشتوونەتە ئاستێک کە دەتوانن هەموو ئەو کۆدانە بشکێنن کە ئێستا بۆ پاراستنی بانکەکان، نامە تایبەتەکان و زانیارییە سەربازییەکان بەکاردێن، ئەمەش جیهان دەخاتە بەردەم مەترسییەکی گەورەی بێبەرگەیی دیجیتاڵی ئەگەر بێتو هەر ئێستا ڕێکاری پێویست نەگیرێتە بەر.

حکومەتەکان و کۆمپانیا تەکنەلۆژییە گەورەکان وەک گووگڵ و ئای بی ئێم، لە پێشبڕکێیەکی بێوچاندان بۆ گەیشتن بە "باڵادەستیی کوانتەمی". مەترسییەکە لەوەدایە کە کۆمپیوتەرە کلاسیکییەکانی ئێستا بۆ شکاندنی کۆدێکی ئاڵۆز پێویستییان بە هەزاران ساڵ هەیە، بەڵام کۆمپیوتەری کوانتەم دەتوانێت هەمان کار تەنها لە چەند چرکەیەکدا ئەنجام بدات. ئەمە واتای وایە هەموو ئەو سیستمە داراییانەی کە جیهانیان لەسەر وەستاوە، لەگەڵ پەیوەندییە هەستیارەکانی نێوان دەوڵەتان، لەبەردەم مەترسییەکی گەورەدایە کە پێشتر هەرگیز مرۆڤایەتی ڕووبەڕووی نەبووەتەوە.

جیاوازیی سەرەکی لەوەدایە کە کۆمپیوتەری ئاسایی "بیت" بەکاردەهێنێت (کە یان سفرە یان یەک)، بەڵام کۆمپیوتەری کوانتەم "کوبیت" بەکاردەهێنێت کە دەتوانێت لە یەک کاتدا هەم سفر بێت و هەم یەک (کە پێی دەوترێت سوپەرپۆزیشن). ئەم توانایە ڕێگە بە ئامێرەکە دەدات ملیۆنان ئەگەر لە یەک کاتدا تاقیبکاتەوە. ئەم خێراییە سەرسوڕهێنەرە دەتوانێت هەموو ئەو دیوارە بەرگرییانەی کە زانایانی کۆدکردن (Cryptography) بۆ چەندین دەیە بونیادیان ناوە، وەک یارییەکی منداڵانە تێکبشکێنێت، ئەمەش جیهان ناچار دەکات بە دوای "ئاسایشی بەرگری کوانتەمی"دا بگەڕێن.

مێژووی پاراستنی زانیارییەکان لەسەر ئەو بنەمایە بونیاد نرابوو کە هەندێک هاوکێشەی ماتماتیکی هەن کە چارەسەرکردنیان زۆر ئەستەمە، بەڵام تەکنەلۆژیای کوانتەم ئەم بنەمایەی هەژاندووە. زانایان لە ئێستاوە خەریکی داهێنانی جۆرە کۆدێکی نوێن کە تەنانەت کۆمپیوتەری کوانتەمیش نەتوانێت بایشکێنێت. ئەمە سەردەمێکی نوێی لە شەڕی سارد و کێبڕکێی زانستی هێناوەتە ئاراوە، کە تێیدا هەر وڵاتێک یەکەمجار بگاتە ئەم تەکنەلۆژیایە، دەتوانێت کۆنتڕۆڵی تەواوی زانیارییەکانی جیهان بکات.

هەرچەندە هێرشە کوانتەمییەکان هێشتا وەک دیاردەیەکی گشتی بڵاونەبوونەتەوە، بەڵام شارەزایان هۆشداری دەدەن کە دەبێت هەر ئێستا ئامادەکارییەکان دەستپێبکەن و هەموو داتاکان دووبارە کۆد بکرێنەوە. داهاتووی ئاسایشی دیجیتاڵیی مرۆڤایەتی لە دە ساڵی داهاتوودا بەندە بەوەی کە چەندە بە خێرایی دەتوانین خۆمان لەگەڵ ئەم گۆڕانکارییە کوانتەمییەدا بگونجێنین. ئەگەر شکست بهێنین، ڕەنگە تایبەتمەندی و نهێنی چیتر مانا کانیان لەدەست بدەن و هەموو جیهان ببێتە شووشەیەکی شەفاف لەبەردەم خاوەن کۆمپیوتەرە کوانتەمییەکاندا.

سەرچاوە: پەیمانگای نیشتمانی بۆ ستاندارد و تەکنەلۆژیا، توێژینەوەکانی IBM، گۆڤاری فیزیای کوانتەم.