نهێنییەکی نوێی یادەوەری لە هارڤارد ئاشکرا کرا: یادەوەرییەکانت وەک "ئەرشیف" نین، بەڵکو وەک "شانۆگەری"ن!

وێستگە ستایل - سۆلین عوسمان

توێژەرانی زانستی دەمار لە زانکۆی هارڤارد گەیشتوونەتە دۆزینەوەیەکی سەرسوڕهێنەر کە تێڕوانینی ئێمە بۆ "یادەوەری" بە تەواوی دەگۆڕێت؛ یادەوەرییەکانی مرۆڤ تۆماری جێگیر نین، بەڵکو پڕۆسەیەکی داینامیکین کە هەر جارێک بیریان لێ دەکرێتەوە، دووبارە لە مێشکدا دروست دەکرێنەوە.

زاناکان دەڵێن کاتێک ئێمە شتێکمان دەکەوێتەوە یاد، مێشک تەنها پەڕەیەک لە ئەرشیفەکەی هەڵناداتەوە، بەڵکو یادەوەرییەکە دووبارە "دروست دەکاتەوە". لەم پڕۆسەیەی دووبارە دروستکردنەوەدا (Reconsolidation)، یادەوەرییەکە دەکرێت گۆڕانکاری بەسەردا بێت، هەستە نوێیەکان و زانیارییە نوێیەکان تێکەڵی ببن. ئەمەش ئەوە ڕوون دەکاتەوە کە بۆچی دوای ١٠ ساڵ، چیرۆکەکانمان دەربارەی ڕابردوو کەمێک دەگۆڕێن. ئەم دۆزینەوەیە نیشانی دەدات کە یادەوەری ئامرازێک نییە بۆ زانینی ڕابردوو، بەڵکو ئامرازێکە بۆ ئەوەی مێشک یارمەتیمان بدات لە داهاتوودا باشتر بژین.

ئەم زانیارییە نوێیە دەرگایەکی گەورەی بۆ چارەسەری نەخۆشییە دەروونییەکان کردووەتەوە، بەتایبەت بۆ ئەو کەسانەی تووشی زەبری دەروونی (PTSD) بوون. زاناکان هەوڵ دەدەن لەو ساتەی مرۆڤ یادەوەرییە ناخۆشەکە دەهێنێتەوە یاد، لە ڕێگەی چارەسەری دەروونی یان دەرمانی تایبەتەوە، ئەو "پێوەندییە سۆزدارییە بەهێز و پڕ لە ئازارە" لاواز بکەن کە بە یادەوەرییەکەوە بەستراوەتەوە. بە کورتی، دەکرێت یادەوەرییەکانمان "دووبارە بنووسینەوە" بۆ ئەوەی کەمتر ئازارمان بدەن.

مێشکی مرۆڤ ئاڵۆزترین سیستەمی گەردوونە و یادەوەری جەوهەری شوناسی ئێمەیە. تێگەیشتن لەوەی کە یادەوەرییەکانمان نەرم و گۆڕاوون، یارمەتیمان دەدات زیاتر لە خۆمان و لە هەڵەکانی یادەوەریمان تێبگەین.

زانایانی هارڤارد دەڵێن ئەمە تەنها سەرەتایە بۆ تێگەیشتن لەوەی چۆن مێشک "ڕاستی" و "خەیاڵ" تێکەڵ دەکات. لە داهاتوودا ئەم توێژینەوەیە یارمەتیدەر دەبێت لە پەرەپێدانی شێوازی فێربوونی نوێ و پاراستنی یادەوەری لە کاتی نەخۆشییەکانی وەک ئەلزەهایمەردا.

سەرچاوە: بڵاوکراوەکانی زانستی دەمار لە زانکۆی هارڤارد، گۆڤاری Science Daily، توێژینەوەکانی مێشک و ڕەفتار