تەنیایی؛ پەتایەکی بێدەنگ کە جەستەی مرۆڤ وەک "جگەرەکێشان" لەناو دەبات

وێستگە ستایل - سۆلین عوسمان

پێشتر وا دەزانرا تەنیایی تەنها بارێکی دەروونییە، بەڵام ئێستا ڕێکخراوی تەندروستی جیهانی و دامەزراوە پزیشکییەکان بە فەرمی "تەنیایی" وەک قەیرانێکی تەندروستی گشتی دەناسێنن، کە کاریگەرییە توندەکانی لەسەر جەستە هاوشێوەی کێشانی ١٥ دانە جگەرەیە لە ڕۆژێکدا یان هاوتای مەترسییەکانی قەڵەوییە.

توێژینەوە پزیشکییەکان دەریدەخەن کە تەنیایی درێژخایەن تەنها هەستێکی ناخۆش نییە، بەڵکو دەبێتە هۆی گۆڕانکاری بایۆلۆژی. کاتێک مرۆڤ هەست بە دابڕان دەکات، جەستە لە دۆخی "بەرگری یان ڕاکردن"دا دەمێنێتەوە، ئەمەش دەبێتە هۆی چالاککردنی هەوکردنەکان لە ناو خوێندا و لاوازکردنی سیستەمی بەرگری. ئەنجامەکان ترسناکن؛ تەنیایی ئەگەری تووشبوون بە نەخۆشییەکانی دڵ بە ڕێژەی ٢٩٪ و جەڵتەی مێشک بە ڕێژەی ٣٢٪ زیاد دەکات، هەروەها ئەگەری تووشبوون بە ئەلزەهایمەر و لەبیرچوونەوە لە ناو بەساڵاچوواندا چەند هێندە دەبێتەوە.

ئەم قەیرانە بەهۆی گەشەکردنی ژیانی شارنشینی و جێگیربوونی ژیانی تاکەکەسی زیاتر تەشەنەی کردووە. هەرچەندە مرۆڤەکان لە ڕێگەی ئینتەرنێتەوە بەستراونەتەوە، بەڵام ئەم پەیوەندییە دیجیتاڵییانە ناتوانن جێگەی "تێکەڵی مرۆیی ڕاستەقینە" بگرنەوە. گەنجان کە زۆرترین کات لە ناو جیهانی خەیاڵیدا بەسەر دەبەن، ئێستا لە ڕیزبەندی یەکەمی ئەو کەسانەن کە هەست بە تەنیاییەکی قووڵ دەکەن، ئەمەش کاریگەری توندی لەسەر گەشەی دەروونی و جەستەییان هەیە.

مرۆڤ بە شێوەیەکی فیسۆلۆژی وەک بوونەوەرێکی گرووپی دروستکراوە و مانەوەی پەیوەستە بە پەیوەندییە کۆمەڵایەتییەکانەوە. لە ڕابردوودا، دابڕان لە گرووپ بە واتای مردن دەهات، بۆیە مێشک هێشتا تەنیایی وەک هەڕەشەیەکی گەورە بۆ سەر ژیان دەبینێت. ئەمڕۆ ئەم هەڕەشەیە وەک فشارێکی بەردەوام لەسەر دڵ و دەمارەکان دەمێنێتەوە و مرۆڤ لە ناوەوە دەخوێنێت.

پزیشکەکان ئێستا داوا دەکەن لە جیاتی تەنها دەرمان، "چارەسەری کۆمەڵایەتی" پەیڕەو بکرێت. هاندانی مرۆڤەکان بۆ بەشداریکردن لە چالاکییە گرووپییەکان و بونیادنانەوەی پەیوەندییە خێزانییەکان، تاکە ڕێگەیە بۆ ڕزگاربوون لەم پەتایە بێدەنگەی کە بە بێدەنگی ژیانی ملیۆنان کەس کورت دەکاتەوە.

سەرچاوە: ڕاپۆرتەکانی ڕێکخراوی تەندروستی جیهانی (WHO)، توێژینەوەکانی زانکۆی برێگهام یەنگ، گۆڤاری تەندروستی دەروونی جیهانی