كوردایەتی و ئیسلامەتی

دەوڵەتی ڕۆمانی و بێزەنتی و ساسانی و میسرییە كۆنەكان و شارستانییەتە دێرینەكان ئایین هاندەر و كارتێكەرییان بووە. تا ئەو ئاستەی كەسی یەكەمی دەسەڵاتدار بە فەرمی ئاینێكی وەك ئایینی دەوڵەت ناساندووە و پشتگیریی كردووە و ئەحكامەكانی جێبەجێكردووە یان سەپاندووە. تەنانەت زۆرجار ئیمراتۆر و قەیسەر و باڵادەستەكان مەزهەبێكی تایبەتیان لەو ئایینە هەڵبژاردووە و پیادەیان كردووە. لە چەند ڕۆژی ڕابردووشدا مەلیك تشارلزی سێهەم لە كەنیسەی ویستمنستەر لە لە ندەنی پایتەخت تاجی لەسەر نرا و ئەم ڕێوڕەسمە هەزار ساڵە بەردەوامە بەو شێوەیە.

كاتێك ئایینی پیرۆزی ئیسلام هات، عەرەبەكان یەكەمین كەس بوون توانیان دەوڵەت لەسەر بنەمای ئەو ئایینە نوێیە پێكبهێنن و پەلبكێشن بۆ بەشێكی زۆری دنیا. دواتریش فارسەكان كە خاوەنی ئیمپراتۆرییەتێكی هەزاران ساڵی بوون و لەبەرانبەر موسڵمانەكاندا تێكشكان، كەچی توانیان هەر زوو دەوڵەتی هەمەچەشن لەسەردەمی ئیسلامدا بۆ خۆیان بونیاد بنێن. خێڵە توركەكان كە شوانكارە و كۆچەری بوون و لەسەر سنورەكانی چین و ئاسیای ناوەڕاست بوون دوای سەدان ساڵ هاتنە ناو ئیسلام. ئەوانیش زۆر بەخێرایی توانیان دەوڵەتێكی گەورە بۆ خۆیان بونیاد بنێن. سەلجوق كە لە كۆتایی هەزارەی یەكەمی زاینی ژیاوە، كاتێك موسڵمان دەبێت خێڵە توركەكان كۆدەكاتەوە و نەوەكانی دەوڵەتی سەلجوقی بونیاد دەنێن و لە شەڕی (ملاذكرد) گورزی كەمەر شكێن لە جەستەی دەوڵەتی بێزەنتی دەدەن و گەورەترین سەركەوتن بەدەست دەهێنن. دەوڵەتی سەلجوقی نزیكەی سێ سەدە بەشێكی زۆری ئاسیایان خستە ژێر ڕكێفی خۆیان و پاشان توركەكان ئیمراتۆرییەتی عوسمانی بونیاد دەنێن و زیاتر لە شەش سەدە فەرمانڕەوایی زۆرترین بەشی جیهان دەكەن سەلجوقیەكان و عوسمانیەكان شەڕی مەغۆل و بێزەنتیەكان و هەموو ڕۆژئاوای مەسیحی و دەوڵەتی بوەیهی و فاطمی و باطنی و سەفەوی دەكەن و لەشەڕی (چاڵدێراندا) سەفەوییەكان توشی گەورەترین شكست دەكەن.

بەكورتی، لە سایەی ئیسلامدا عەرەب و تورك و فارس توانیویانە دەوڵەتی هەمەچەشن بۆ خۆیان بونیاد بنێن و فەرمانڕەوایی بەشێكی زۆری جیهان بكەن و خزمەتی گەورە بە خۆشیان و بە موسڵمانانیش بكەن.

كورد لەهەموو ئەو دەوڵەتانە و ئەو جەنگانەدا بەشداری بووە و زۆرجار ڕۆڵی كاریگەری هەبووە. پیاوی هەڵكەوتەی گەورەی بووە لە هەموو بوارەكاندا. بەڵام نەیویستووە یان نەیتوانیوە بۆ خۆی شتێكی تایبەتی هەبێت، ئەگەرچی لەو كاتەدا دەوڵەت لەسەر بنەمای نەتەوە بونیاد نەنراوە و هەمووان خۆیان بە خزمەتكاری ئیسلام ناساندووە. بەشێكیشی دەگەڕێتەوە بۆ ئەوەی كە كورد بەردەوام خۆخۆر بووە و دژایەتی یەكتریان كردووە و لەگەڵ یەكتر ناكۆك بوون و تا ئێستاش ئەو حاڵەتە بەردەوامە.

لە مێژووی ئیسلامییدا سەدان شۆڕش سەریهەڵداوە دژی دەوڵەت و خەلیفە، كورد لە هیچ كام لەو شۆڕش و هەڵگەڕانانەوەدا بەشداری نەكردووە و بەردەوام ڕۆڵی ئەرێنی گێڕاوە و پاڵپشتی دەوڵەت بووە. سوڵتان سەلاحەدینی ئەیوبی كە بەیەكێك لە گەورەترین سەركردەكانی هەزارەی دووهەم هەژمار دەكرێت رۆڵی كاریگەری هەبووە و قودسی ڕزگار كردووە. دەوڵەتی ئەیوبییش كە كوردەكان سەركردایەتییان كردووە ڕۆڵ و پێگەی گەورەی هەبووە لە مێژوودا. كورد لە هەموو ئەو سەردەمانەدا تا ڕادەیەكی باش بەشكۆوە ژیاوە. ئەگەر ستەمێكیش هەبوو بێت لەلایەن دەسەڵاتە جۆربەجۆرەكانەوە ئەوە بۆ هەمووان بووە و لەسەر بنەمای نەتەوە نەبووە.

لەسەردەمی خەلافەتی عوسمانیدا لەسەر نەخشە ناوی كوردستان هاتووە، كورد ئەمارەتی تایبەت بەخۆیان هەبووە. كوردەكان لە قەڵەمڕەوی عوسمانیدا بە ئازادی كاریان كردووە و ژیاون و پلە و پۆستی باڵایان هەبووە. سوڵتان عبدالحمیدی دووهەم كە بە سوڵتانی بەڕ و بەحر ناسرابوو، سەرەڕای ئەو هەموو پیلانەی لەسەر ئاستی وڵاتە زلهێزەكانی جیهان لە دژی بەڕێوە دەبران و سەرقاڵ دەكرا، كەچی كاتی هەبوو بۆ ئەوەی لەگەڵ مەلا و شێخ و كەسایەتییەكانی كوردستان بەتایبەت سلێمانی پەیوەندی دۆستانە و نامە گۆڕینەوەی هەبێت و دیاری بۆ ناردوون.

پاش ڕوخانی خەلافەت، كورد چەند شۆڕشێكی كردووە لە هەرچوار پارچەی كوردستان. شۆڕشەكانی سەرەتا لەلایەن مەلا و شێخ و مورید و كەسایەتییە ئیسلامییەكانەوە بووە كە پەروەردە و دەرچووی مزگەوت و حوجرەكانی بوون. لەوانە شێخ سەعیدی پیران، شێخ سەعیدی نورسی، قازی محمد كە دامەزرێنەری دەوڵەتی كوردستانە، شێخ ئەحمەدی بارزان، شێخ مەحمودی حەفید كە بە مەلیكی كوردستان ناوزەد كراوە ...هتد.

بەداخەوە لە ناوەڕاستی سەدەی بیستەمەوە زۆرینەی بزوتنەوە و شۆڕشەكانی كورد ئاراستەیەكی تریان وەرگرت كە هەڵگری بیرۆكەی شیوعی و چەپ و ماركسی و لینینی بوون. ئەوەی زۆر زەقیش بوویەوە لەم جوڵانەوانەدا دژایەتی توندی ئەوان بوو بۆ ئیسلام و مزگەوت و خەڵكە دیندارەكە. ئەوانەی تەمەنێكیان هەیە و لەناو ڕووداوەكاندا ژیاون زۆرێك لەو هەلسوكەوتە نەشیاوانەیان بینیوە لە هەر چوار پارچەی كوردستان. هەندێ لە یاداشت و نوسراوە مێژوویەكانیش ئەو ڕاستیانەیان بەوردی باس كردووە.

لەسەردەمی ئێستادا عەرەبەكان سەرەڕای دووریی زۆربەی دەسەڵاتدارەكانیان لە تەعالیمە باڵاكانی ئیسلام كەچی شانازی بە ئیسلامەوە دەكەن و كار و پرۆژەكانیان لە مزگەوتەكانەوە دەستپێدەكەن و ڕێز لە زانایان و بۆنە ئیسلامییەكان دەگرن. مۆندیالی قەتەر گەورەترین شاهیدە، ئەوە سعودییە خۆی بە میراتگری ئەو مێژووە دەبینێت. لە عێراقدا حكومەت و پەرلەمان و هەموو دامەزراوە سیاسی و سەربازییەكان پێویستی بە مۆری ڕاستاندنی مەرجەعیەت و نەجەف هەیە. ئەوە ئێران بە فەرمی خۆی بە دەوڵەتی ئیسلامی ناساندووە.

ئەردۆغان كە پاش هەشتا ساڵ لە حوكمی ئەتاتورك و توركە توندڕەوەكان هاتووە لە ئایا صۆفیا كۆتایی بە هەڵمەتی هەڵبژاردن دەهێنێت و ڕەمەزانانیش وەك بابایەكی صۆفی لەوێ خەریكی زیكر و خواپەرستییە و شەوان زیندوو دەكاتەوە. لە ڕووداو و بۆنە نێودەوڵەتییەكاندا خۆی وەك نوێنەری ئیسلام نمایش دەكات و بەرگری لە موسڵمانانی بۆرما و چین و لیبیا و قەتەر و توركمانستان و ئازەربایجان و ...هتد دەكات. لەسەر ئاستی جیهانیش ڕێز لە كەنیسە دەگیرێت و تەنانەت مەلیكی بەریتانیاش لە كەنیسەوە متمانە وەردەگرێت بە ئامادەبوونی پیاوانی ئایینی.

هەموو ئەم دیاردانە لە سێ حاڵەت بەدەر نیە:

- بەڕاستی ئەم سەركردانە موسڵمانن و ئیسلام دۆستن و شانازی بە ئیسلامەتی خۆیانەوە دەكەن و پشتگیری دەكەن.

- ئیسلام بەكاردێنن بۆ خزمەتی خۆیان و نەتەوەكەیان و خەڵكی پێ ژێربار دەخەن.

- هەردوو گریمانەكەی سەرەوەیە و ئیسلامدۆستن و سود لە ئیسلامەتیش دەبینن.

ئەی ئێمەی كورد چیمان كردووە؟

شۆڕش و پارتەكانمان لەسەر بنەمای بێدینی و دژایەتی دین بونیادناوە و كۆمەڵە فكرێكی نامۆ بە ئایین و كەلتوری نەتەوەكەمان هێناوە و دەمانەوێت بەو فكرانە شۆڕش بكەین و دەوڵەت پێكبهێنین.

بۆ ئێمە ناتوانین بەڕاستی موسڵمان بین و ئیسلامەتی بۆ ناكەینە بنەما بۆ دەوڵەت و دەوڵەتداری؟

ئەگەر ئەوەمان پێناكرێت بۆچی وەك ئەوان ئیسلام بەكارناهێنین بۆ خزمەتی خۆمان و میللەتەكەمان؟

پارت و بزوتنەوە سیاسییەكانی كورد لەبری ئەوەی خەریكی فیكری چەپگەرایی و دژایەتی ئیسلام بن كە لە خودی ڕوسیا و صین و ئەورپای ڕۆژهەڵات كە دایەنگەی ئەم فیكرە بوون شكستی هێناوە و باوی نەماوە، باشتر نیە ڕوو لە ئیسلام بكەن و شانازی پێوە بكەن و بیكەنە بنەما بۆ شۆرش و دەوڵەت و دەوڵەتداری؟

سی و دوو ساڵە لەم هەرێمە كێ بەرپرسێكی باڵای لە مزگەوتێك بینیوە بۆ بۆنەیەكی كۆمەڵایەتی و ڕەسمیات نەبێت؟

جگە لە پارت و ڕێكخراوە ئیسلامییەكان و خەڵكی خێرخواز چەند مزگەوت و ناوەندی قورئانی پیرۆزتان بینیوە حیزبی تری كوردی و حكومەت بونیادی نابێت؟

كام دەسەڵاتداری كوردتتان بینیوە شەوانی ڕەمەزان لەگەڵ خەڵكە ئاساییەكاندا سەرقاڵی تەراویح و زیندوكردنەوەی شەوانی قەدر بێت؟

چەند كۆڕ و سیمینار و كۆنگرەتان دیوە كە دەسەڵاتدارانی كورد پێیهەستا بن سەبارەت بە كەسایەتییە ئیسلامییەكان و بۆنە ئیسلامییەكان؟

پیاوێكی وەك سەلاحەدینی ئەیوبی ئەوروپییەكانیش بە گەورەییەوە لێی دەڕوانن كە دوژمنی سەرسەختییانە، ئەی دەسەڵاتدارانی كوردی چییان بۆ كردووە؟ چەند كۆنگرەیان بۆ سازكردووە و كەی باسیان كردووە؟

پیاوێكی وەك شێخ مەحمود كە مەلیكی كوردستان بووە چی بۆ كراوە؟ تەنانەت لە بەردە قارەمانیش نەیانتوانیوە 1% تێچووی ڤێللای بەرپرسێكی بۆ تەرخان بكەن و بیكەنە شوێنێكی كەلتوری و مێژوویی تا خەڵك سەردانی بكەن؟

دەتوانی سەدان كەمتەرخەمی تری دەسەڵاتی كوردیی و پارەتەكانی تری پارچەكانی تری كوردستان سەبارەت بە ئیسلام و موسڵمانان ڕیز بكەیت. لەبەرانبەریشدا دەتوانی سەدان هەڵوێست باس بكەیت لە دژایەتی ئیسلام و موسڵمانان و كردنەوەی دەیان ناوەندی بەدڕەوشتی و تێكدانی خێزان و بەها باڵاكانی كوردەواری.

لە كۆتاییدا دەپرسین:

ئایا كاتی ئەوە نیە سەركردە و كاربەدەستەكانی كورد لە هەرچوار پارچەی كوردستان بەجدی ئاوڕێك لە ئیسلام و ئیسلامەتی بدەنەوە و شانازی بە ئاینی باوباپیرانیانەوە بكەن و واز لەو فكرە نامۆ و دژ بە دینانە بێنن كە لەهیچ كوێ باوی نەماوە و دژە بە ئایین و نەتەوە و ڕۆحی مرۆڤایەتی؟

كاتی ئەوە نیە وەك عەرەب و تورك و فارس و ئەوانی تر سود لە ئیسلام و ئیسلامەتی ببینن بۆ خزمەتی گەل و وڵات و ئێمەش ئیسلام بكەینە هەوێنی ئەو خەونانەی كە هەمانە؟

چ سودێكمان لە فكری بێدینی و چەپگەرایی و پشتگیری هاوڕەگەزبازی و دژایەتی ئیسلام بینیوە، جگە لە سەرگەردانی و ماڵوێرانی و دوبەرەكی و بچوكبوونەوە؟

لەبری ئەوەی گلەیی لەوانی تر بكەین كە ئیسلام بۆ خۆیان بەكاردێنن با ئێمە بەڕاستی باوەش بۆ ئیسلام بكەینەوە و لەسەر ئەو بنەمایە خەبات بكەین و دەوڵەتداری بكەین، كە بەدڵنیاییەوە بەرهەمی باشی دەبێت.

ئەگەر ئەوە ناكەن، ئیتر هەرگیز لۆمەی ئەوانی تر مەكەن و چاوەڕێی هیچ ئەنجامێكی باشتر لەوەی ئێستا مەكەن، كە دوای دەیان ساڵ خەبات ڕۆژ بەڕۆژ بچوكتر دەبینەوە و پەرتەوازەتر دەبین.