کێ ترسنۆکە؟ خەڵک یان سەرکردەکان؟

‌ئارام سەعید


ئارام سەعید
لەدیدارێکی دیپلۆماتیک بەبۆنەی راپەرینەوە مەحمود سەنگاوی دەڵێت خەڵک ترسنۆکە ،بۆ خۆپیشاندان ناکەن؟

ئەم لێدوانە زۆر هەڵدەگرێت و رەنگە چەندین خوێندنەوەو شیکردنەوەی بۆ بکرێت، یەکەمیان لەبێدەنگیەوە دەست پێدەکەم.

 لەسەردەمی شۆرشی فەرەنسیدا وتەیەک هەبوو زۆر دەگوترایەوە" بێدەنگی خەڵک وانەیەکە بۆ پادشاکان" لویس کاتێک مانای ئەو رستەیە تێگەیشت کە برایە بەردەم موقسلەکە و سەریان پەڕاند، کە درەنگ بوو. سێ بێدەنگی بەنمونە باس دەکەین:
شۆڕشی فەرەنسا: پێش شۆڕشی فەرەنسا، زۆرێک لە هاووڵاتیانی فەرەنسا لە حکومەتەکەیان ناڕازی بوون، بەڵام بەهۆی ترسی تۆڵەسەندنەوە لەلایەن دەسەڵاتی پاشایەتییەوە دوودڵ بوون لە قسەکردن. بەڵام لەگەڵ پەرەسەندنی ناڕەزایی هاوڵاتیان دەستیان کرد بە ڕێکخستن و ناڕەزایەتی دەربڕین و قەڵای باستیلیان روخاند و لویسی پادشا گیرا..
 
بزووتنەوەی مافە مەدەنییەکان: لە ئەمریکا لە ناوەڕاستی سەدەی بیستەمدا، زۆرێک لە ئەمریکییە ئەفریقییەکان بە هۆی ترس لە توندوتیژیی گرووپە باڵادەستەکانی سپی پێستەکان و نەبوونی پشتیوانی لە لایەن حکومەتەوە، دوودڵ بوون لە قسەکردن دژی هەڵاواردنی ڕەگەزی. بەڵام لەگەڵ پەرەسەندنی بزووتنەوەی مافە مەدەنییەکان، خەڵکێکی زۆرتر دەستیان کرد بە قسەکردن و داوای مافی یەکسان. ئەم بزووتنەوەیە لە کۆتاییدا بووە هۆی گۆڕانکارییە یاسایی و کۆمەڵایەتییە گەورەکان، لەوانە پەسەندکردنی یاسای مافە مەدەنییەکانی ساڵی ١٩٦٤ و یاسای مافی دەنگدانی ساڵی ١٩٦٥.

بەهاری عەرەبی: لە ساڵی 2010ەوە شەپۆلێکی ناڕەزایەتی و شۆڕشەکانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستی گرتەوە، هاوڵاتییان لە وڵاتانی وەک تونس و میسر و لیبیا و سوریا داوای چاکسازی دیموکراسی و کۆتاییهێنان بە دەسەڵاتی تاکڕەوانەیان دەکرد. ئەم ناڕەزایەتیانە بەشێکی بەهۆی هەستکردن بە بێزاری لە حکومەتەکان بوو کە لە مێژە داواکارییەکانی هاوڵاتیانیان بۆ گۆڕانکاری پشتگوێ  خستبوو . ناڕەزایەتییەکان هێزی خەڵکیان نیشان دا بۆ کۆبوونەوە و داوای گۆڕانکاری.

شتێکی نامۆ نییە کە گرژی و ناکۆکی لە نێوان نەوەی کۆن و نوێتردا لەناو پارتە سیاسییەکاندا هەبێت. ڕەنگە نەوەی کۆنتر هەست بکات کە بەشدارییەکی بەرچاویان لە سەرکەوتنی حیزبەکەدا کردووە و ڕەنگە هەست بە پەراوێزخراوبوون یان کەم نرخاندن بکەن بەڵام  گرنگە سەرکردە سیاسییەکان هەستی گەشبینی و ئومێد بگەیەنن، تەنانەت لە بەرامبەر تەحەددای سەختیشدا. پێویستە دان بەو گرفتانەدا بنێن کە ڕووبەڕووی هاوڵاتیان دەبنەوە، بەڵام هەستی ئیرادە و پابەندبوون بە دۆزینەوەی چارەسەریش بگەیەنن. بە نیشاندانی سەرکردایەتی و ئامادەیی بۆ گرتنەبەری هەنگاو، سەرکردە سیاسییەکان دەتوانن ئیلهامبەخش بن بۆ هاووڵاتیان بۆ کارکردن بەرەو داهاتوویەکی باشتر، هەروەها یارمەتیدەر بن بۆ گەڕاندنەوەی متمانە و متمانە بە دامەزراوەکان نەک پەخشکردنی رەشبینی.
ئەگەر سەرکردەیەکی سیاسی ڕەشبین بێت و نەبوونی متمانە بە توانای حکومەت بۆ باشترکردنی دۆخەکە بۆ هاووڵاتیان دەرببڕێت، ئەوە دەتوانێت کاریگەری نەرێنی لەسەر مۆڕاڵ و پاڵنەری خەڵک دروست بکات. ئەگەر سەرکردە وەک نوێنەری حکومەت یان حزبی دەسەڵاتدار تەماشا بکرێت، دەکرێت ڕەشبینیەکەیان وەک دانپێدانان بە شکست و پابەندنەبوون بە دۆزینەوەی چارەسەر بۆ ئەو کێشانەی کە ڕووبەڕووی هاووڵاتییان دەبێتەوە لێکبدرێتەوە.

لە کاتی قەیرانەکاندا، گرنگە سەرکردە سیاسییەکان نیگەرانییە کەسییەکان وەلا بنێن و پێکەوە کاربکەن بۆ چارەسەرکردنی ئەو تەحەددایانەی کە بەردەم حیزب و کۆمەڵگە  هەیە. ئەمە ڕەنگە بڕیاردانی قورس یان قوربانیدانی بوێت، بەڵام بۆ بەردەوامیی و درێژخایەنی  و سەرکەوتنی خودی حیزب و گەشەی کۆمەڵگە پێویستە.

سەرەرای ئەوەی ڕەنگە هۆکاری دیکەش هەبن کە خەڵک دوودڵ بن لە ناڕەزایەتی دەربڕین کە دیارترینیان ئەو توندوتیژیانە بوون کە لەساڵانی رابردودا بەرامبەر خەلکی سڤیل و رۆژنامەنوسان کراون،جگە خۆپیشاندانی رابردوی پێنجوێن بێ توندوتیژی کۆتایی هات،  ئەوەی تەواو بێهوایی و رەشبینیە سەرکردەیەکی سیاسی دەسەڵات بێهیوا بێت و خەڵک بە ترسنۆک ناوبەریت لەبەرئەوەی لەو تەوقیتەی ئەو دەیەوێت نارەزایی دەرنابڕن هەربۆیە گرنگە رێز لەهاوڵاتیانی کوردستان بگیرێت و بە ترسنۆک وەسف نەکریت چۆنکە ئەوەی دەترسێت ئەوان نین بەڵکو وەک ئیبراهیم ئەحمەد لەدیدارێکی کۆمەڵەی کەلەپوریدا دەڵێت" هەمیشە کورد میللەتەکەی ئازاتربوە لە سەرکردەکانی"


PM:11:24:10/03/2023

ئه‌م بابه‌ته 1468 جار خوێنراوه‌ته‌وه‌‌



هەموو وتارەکان کاتێک لە وێستگە نیوز بڵاودەبێتەوە تەنها بیروبۆچونی خاوەنەکانێتی