ناتەبایی و گێژاوی هەڵبژاردنی عێراق

بەدوای شەڕی دوانزە ڕۆژەی ئیسرائیل و ئێران و بە لەبەرچاوگرتنی بارگرژی ناوچەکە و بەردەوامی ململانێکان، ئاڵۆزی پرسە ناوخۆیی و ناوچەییەکان و شلەژانی دیمەنی سیاسی، گومانی تیا نیە هەڵبژاردنی ئەم جارەی عێراق، سەختترین هەڵبژاردن بێت.

ئەگەری هەڵوەشاندنەوەی چوارچێوەی هەماهەنگی کە لە چەند گروپێکی شیعەی هاوپەیمانی ئێران پێکهاتووە، بەدور نازانرێت بەهۆی دۆخی ناجێگیری ئێرانەوە ڕوبەڕوی تەحەددای زیاتر دەبنەوە، کە هەڕەشە لە سەر هاوپەیمانی و یەکگرتوییان دەکات، توانای پاراستنی پێگەی دەسەڵاتیان سەختە، بۆیە پێشبینی دەکرێت کە گۆڕەپانی سیاسی شیعە، بەتایبەتی چوارچێوەی هەماهەنگی لەهەوڵیاندا بۆ باڵادەستیان بەسەر تەواوی عێراقدا سەرکەوتونابن.

لە هێرشەکانی ئیسرائیل بۆ سەر غەززە و باشوری لوبنان و کوشتنی سەرکردەکانی حەماس و حزبولڵای لوبنان، هێزە شیعەکانی عێراق درکیان کرد کە بەرەوڕوی تەحەددای جدی و سەرسورهێنەر دەبنەوە، ئەم تەحەددایانە لە ململانێی ناوخۆییدا ناوەستن و قووڵتر دەبنەوە، بەهۆی گۆڕانکاریە ناوچەیە گەورەکان کە وایکردووە سەرکردە شیعەکان لە عێراقدا بە حیساباتی ستراتیژیاندا بچنەوە.

ڕووخانی ڕژێمی بەشار ئەسەد لە سووریا، هێرشی ئیسرائیل بۆسەر ئێران و کوشتنی زانا و سەرکردەی سەربازی ئێران، پێکهاتەی هێزە شیعەکانی عێراقیشی لەرزان، ئەمەش بەڕونی کاریگەری لەسەر دۆخی دەرونی و سیاسی هاوپەیمانانی تاران لە بەغدا دانا، کە ئێستا ترسیان لە لەدەستدانی ئەو پێگەو قازانجە سیاسیانەیان هەیە کە لەدوای لەشکرکێشی ئەمریکا بۆ سەر عێراق لە ساڵی ٢٠٠٣دا بەدەستیان هێناوە.

دابەشبون لە چوارچێوەی هەماهەنگیدا گەیشتووەتە قۆناغێک، زۆربەی لایەنەکان بڕیاریان داوە لیستی سەربەخۆ لە هەڵبژاردنەکانی داهاتوودا بەڕێوەببەن، لە ترسی زیانێکی چاوەڕوان نەکراو. یەکێک لە تایبەتمەندیە دیارەکانی ئەم دابەشبونە، پەرەسەندنی ململانێی نێوان نوری مالیکی و سودانیە، کە سەردەمانێک سودانی پاشکۆی سیاسەتەکانی مالکی بوو، ئێستا خۆی لێ جیا دەکاتەوە و سیاسەتێکی سەربەخۆ دەگرێتەبەر، ئەمەش بۆ مالکی ترسی دابەزینی پێگە و نفوزیەتی.

لە هەوڵێکدا بۆ سنوردارکردنی تەماحەکانی سودانی، مالیکی دەستیکرد بە فراوانکردنی چالاکی هەڵبژاردن لە پارێزگاکانی کە زۆرینەی سونەن لە ڕێگەی لیست و حزبی نوێوە. مالیکی درک بەوە دەکات کە هاوپەیمانی لەگەڵ هاوکارەکانی لە چوارچێوەی هەماهەنگیدا ئیتر گەرەنتی نیە، بۆیە هەنگاو دەنێت بۆ بەهێزکردنی چانسەکانی لە دەرەوەی بازنەی شیعە، هەوڵدەدات لە ڕێگەی ئامرازە یاساییەکانەوە نفوزی سودانی تێکبدات، ئەمەش مانای ئەوەیە کە درزێکی گەورە لە نێوان ڕیزەکانی چوارچێوەی هەماهەنگیدا دەبینرێت. هەروەها مالیکی هەوڵیدا یاسای هەڵبژاردنەکان هەموار بکاتەوە بۆئەوەی بەرپرسانی جێبەجێکار ناچاربکات پێنج مانگ پێش خۆکاندیدکردن دەست لەکاربکێشنەوە، ئەمەش وەک هەوڵێک بۆ دورخستنەوەی سودانی. هەروەها پشتگیری لە پڕۆژە یاسایەک کرد کە داوا دەکات سەرکردەکانی حەشدی شەعبی لە تەمەنی ٦٠ ساڵیدا خانەنشین بکرێن، کە ئەگەری هەیە فالح ئەلفەیاد، سەرۆکی کۆمیسیۆنەکە و هاوکارێکی نزیک لە سودانی دوربخرێتەوە.

بەڵام ئەم هەوڵانە سەرکەوتو نەبون، مالیکی ناچار بوو بەدوای هاوپەیمانی بەدیلدا بگەڕێت، دیارترینیان لەگەڵ قەیس خەزعەلی سەرۆکی عەسائیب ئەهلی حەق و بلۆکی صادیقون لەپەرلەمان، ئەوەی شایانی باسە خەزعەلی بۆ خولی دووەم بەردەوامە لە پاڵپشتیکردنی سودانی، ئەمەش پەیوەندیەکەی لەگەڵ مالیکی ئاڵۆزتر کردووە، لەهەمانکاتدا مالیکی هەوڵئەدات لەنێو بازنەی شیعەکانی تردا نفوزی خۆی بپارێزێت، ئەمەش کاریگەری لەسەر نەیارەکانی لەناو دەوڵەتدا داناوە.

لەم دواییانەدا گۆڕانکاریەکی بەرچاو لە ئاراستەکانی قەیس خەزعەلی، سەریهەڵداوە، لە سەرۆکی فراکسیۆنێکی چەکدارەوە بۆ سیاسەتمەدارێک کە ئاواتەخوازە ڕۆڵێکی ناوەندی لە ئیدارەی دەوڵەتدا بگێڕێت، ئەم لێکنزیکبونەوەیەی نێوان سودانی و خەزعەلی بەبێ پێکدادانی ناوخۆیی تێنەپەڕی، ئەم هاوپەیمانیە سەرکردەکانی چوارچێوەی هەماهەنگی و مالکی تووڕە کرد، کە بە جیابوونەوە لە ئۆردوگای یەکگرتوی هێزە  شیعەکانیان زانیوە.



بەم شێوەیە وا دیارە مالیکی، خەزعەلی، سودانی... بەرەو ڕوبەڕوبونەوەی ئاشکرای هەڵبژاردن دەڕۆن، کە لە نێوان حیساباتی ئاڵۆز و گۆڕانی هاوپەیمانیەکان و هاوسەنگی هێز لەناو ئۆردوگای شیعەدا لەبری هاوپەیمانی بەرەو روی یەکتر دەبنەوە.

سودانی تاڕادەیەک ڕێبازی سیاسی جەماوەری بەدەستهێناوە، هەرچەندە بەربڵاو نەبووە، بەڵام بە وێنەی دەوڵەتدارێک ڕۆڵێکی هاوسەنگی و سەقامگیری نیشانداوە تا ئەو ئاستەی توانیویەتی هاوسەنگیەک لەنێوان ئەمریکاو ئێراندا ڕاگرێت، سودانی هەوڵدەدات ڕێگەیەکی سیاسی نوێ دوور لە هێزە شیعەکانی تر نیشان بدات کە متمانەی ڕای گشتی عێراقیان لەدەستداوە. هەر لەم چوارچێوەیەدا، سودانی هاوپەیمانیەکی ستراتیژی لەگەڵ فالح ئەلفەیاد، سەرۆکی هێزەکانی حەشدی شەعبی دروستکردووە، کە پەیوەندیەکی کاریگەری لەگەڵ هۆزەکانی پارێزگا سوننەکاندا هەیە، بەتایبەتی لە ئەنبار و سەڵاحەدین.

ئەگەر سودانی سەرکەوتو بێت له پێکهێنانی هاوپەیمانیەکی سەربەخۆی هەڵبژاردن و کێشەکانی لەگەڵ هەولێر بە ئەنجامێکی ئەرێنی بگەیەنێت، دەبێتە دەستکەوێک بۆی لەسەر سندوقی دەنگدان، بەڵام ئەوەی پێش ئەم هەڵبژاردنە جێگای سەرنجە تائێستا کێشەکانی بەغدا و هەولێر بە ئاڵۆزی و ناجێگری و ناڕۆشنی ماوەتەوە.

سەرەڕای ئەوەی موقتەدا سەدر پێشتر، بایکۆتی هەڵبژاردنی پەرلەمانی ڕاگەیاند بە ناوی ئەوەی گەندەڵی بەربڵاو لە ژیانی سیاسی عێراقدا زاڵە، ئەگەری ئەوە هەیە کە سەدر پشتیوانی لە بزووتنەوەیەکی سەربەخۆی شیعە بکات کە پەیوەندی بە چوارچێوەی حوکمڕانی ئێستاوە نیە، ڕاستە پێشتر بایکۆتیان کردووە، بەڵام ئێستا بۆ خۆیان دەڵێن دۆخەکە لە گۆڕاندایە.


بەم شێوەیە هێزە سیاسیە شیعەکان  بەگشتی و چوارچێوەی هەماهەنگی بەتایبەتی، لەگەڵ ڕەوتی سەدری و کوتلە میلیشیاکان لە نێو دیمەنێکی زۆر ئاڵۆزدا دەچنە ناو هەڵبژاردنەکانی داهاتووەوە، کە بە حیساباتێکی ناوخۆیی و بە تێکەڵاویەکی نەگونجاوی لاواز دەکەونە بەر ڕکابەری لایەنەکانی تر لە بەرامبەر سونەکان و کوردەکاندا، بەو مانایەی هیچ گەرەنتیەک لە چۆنیەتی پێکهێنانی حکومەتی عێراق دابین نابێت. پێکهێنانی حکومەتی داهاتوو پەیوەستە بە توانای ئەو لایەنانەی بۆ دووبارە داڕشتنەوەی هاوپەیمانیەکانیان لە ژێر ڕۆشنایی ئاستەنگە نوێیەکاندا، گەر بتوانن هاوپەیمانی و ئاسۆیەک لە پێکهینانی حکومەت نیشان بدەن.!



حەلبوسی لە چەند ساڵی ڕابردوودا توانی هەژمونی خۆی بەسەر گۆڕەپانی سیاسی سوننەدا بچەسپێنێت، پارتەکەی لە هەڵبژاردنەکانی ساڵی ٢٠٢١دا ٣٧ کورسی بەدەستهێناوە، هەروەها سەرۆکی پەرلەمانیش بوو تا ئەوکاتەی لە مانگی تشرینی دووەمی ٢٠٢٣ بە بڕیارێکی دادگای باڵای فیدراڵی لە پۆستەکەی دوورخرایەوە، سەرەڕای ئەم لێدانەش، چاوەڕوانیەکان ماونەتەوە کە حەلبوسی وەک کاریگەرترین هێزی سوننە بمێنێتەوە.

لەکاتێکدا کە هێزە سیاسیەکانی شیعە و سوننە بەرەو هاوپەیمانی و بلۆکی ناتەقلیدی هەنگاو دەنێین، هەوڵێکی بێ سەمەرو ناتەبا لەناو هەرێمی کوردستان بۆ یەکخستنی ڕیزەکانی کورد لەپێش هەڵبژاردنی داهاتووی پەرلەمانی کوردستان دەدرێت، کە بافڵ تاڵەبانی بە ناچاری باس لە هاوپەیمانیەک بە سەرۆکایەتی مەسعوود بارزانی دەکات، تا کاریگەرترین لایەنی هەرێم دروست بکەن.!

بەڵام سەرەڕای گرنگی ستراتیژی ئەم هەنگاوە بۆ خودی پێگەی بارزانی و تاڵەبانی لەم دۆخەدا،  ئاشکرایە کە بەهۆی مێژوی دور و درێژی ناکۆکی نێوان هەردوولا، وەک دوو هێزی میلیشا و خاوەن بەرژەوەندی بنەماڵەیی و پێگەی تایبەت لە دوو زۆندا، چانسی گەیشتن بەو هەنگاوە بەڵگە نەویستە کە سنووردار دەمێنێتەوەو جێبەجێ ناکرێت. بارزانی بە دیفاکتۆ کۆنترۆڵی خۆی بەدەستەوەیە و ئاستەنگی بۆ هەر هاوپەیمانیەکی هاوسەنگ دروست دەکات، فشار دەبێت لەسەر تاڵەبانی، کە ناچار دەبێت ملکەچی بارزانی بێت.! به دەستهێنانی یه کگرتویی بارزانی و تاڵەبانی به دڵنیایەوه ئەستەمە، به تایبەت له ژێر ڕۆشنایی دووبەرەکی قوڵ و ناکۆکیه دێرینەکانیانن، هەروەها دوو هێزی ناسیۆنالستی کۆنەپەرست و نائیسانی و جەردە و گەندەڵ  لەسەر حسابی کێشەی کورد مامەڵە و بازرگانی و قاچاخچێتی دەکەن، ئەمەش کاریگەری لەسەر دۆخی هەڵبژاردنەکە دەبێت. بەمجۆرە یەکڕیزی کورد بە ملکەچی دانوستانی نێوخۆیی دەمێنێتەوە، لەنێو ئاڵۆزیە سیاسی و ئابوریەکانی بەردەم هەولێر و گرژی پەیوەندیەکانیان لەگەڵ بەغدا.

 لەکۆتایدا تائێستا ئامادەکاریەکی داڕێژراو و گونجاو بەرەیەکی یەکگرتو لە پرۆسەی هەڵبژاردنی ئەمساڵی عێراقدا بەدی ناکرێت، لە کاتێکدا دۆخی ناوچەکە لە لوتکەی قەیران و گێژاوی سیاسیدایە، ئاراستەکەی نەک هیچ ئاسۆیەکی گەش لە ئارامی ناخاتە پێش چاو، بەڵکو چاوەڕوانی ناجێگیری و کارەساتی زیاتر دەکرێت.!

AM:08:57:16/08/2025

ئه‌م بابه‌ته 2100 جار خوێنراوه‌ته‌وه‌‌

هەموو وتارەکان کاتێک لە وێستگە نیوز بڵاودەبێتەوە تەنها بیروبۆچونی خاوەنەکانێتی