بەس پێم بڵێن(سوار رەو) یانی چی؟!

‌بارزان شيخ عوسمان

  ئەم نوسینەم ئەنجامی بێزاریی و پچڕانی پەتی ئارامییمە  لە بەرامبەر شێواندنی زمانی کوردیی بە وشە ودەستەواژەی بێ ناوەڕۆک و سەیر .

نزیکەی چوار ساڵ لەمەوبەر زنجیرەیەك وتارم بە ناونیشانی (با چیتر زمانی راگەیاندن بە وشەی داتاشراو نەشێوێنرێت ) لە رۆژنامەی کوردستانی نوێی ئازیزدا بڵاو کردەوە ،لە میدیاکانی تریشدا جاروبار لەبارەی ئەو دەستدرێژییە دەدوێم کە هەندێك کەس و ناوەندی رەسمیی دەیکەنە سەر زمانی کوردیی .  زۆربەی ئەوانە بە لێکدانەوەی خۆیان خزمەت  بە زمانەکە دەکەن و پاکی دەکەنەوە لە وشە و دەستەواژەی تر ،کە گوایە ئەو تازانە کوردیی ترن .

راستە زمانیش لەگەڵ گۆڕانکارییەکانی لایەنە جیاجیاکانی  ژیانی هەرگەلێكدا، گۆڕانی بەسەردا دێت ،وشەی تازە دێتە پێشەوە و ئەوانەی پێشتر بەکارناهێنرێن . 

بۆ نمونە پەنجا ساڵ لەمەوبەر لە شارێکی وەك سلەیمانی  ئەڵقەڕێز ، ئینجامە ، تەقولباب ،لەگەن ، رەوڕەوە، لەپەترشی  ،باگردێن ،گوێسوانە ، پلوسك ،گڵەبان ،جاجم ، لێفەدور، و زۆری تریش ،وشەی نامۆ نەبون ،بەڵام ئێستا نامۆن ،مەگەر لە بیرەوەریی و یادگارییەکانی نەوەی ئێمەدا مابێت یا باس بکرێت (دیارە لە ناوچەکانی  هەولێر و کەرکوک و دوهۆك و هەڵەبجە و شوێنەکانی تریش بە هەمان شێوە هەن ).

ئەمە ناکاتە ئەوەی کە لەگەڵ داهاتنی وشەی تازەدا ئەوانیش بگۆڕین و دایان تاشین .

ئەم بابەتەم نە توێژینەوەیە لەبارەی زمان و ئەدەبەوە ،نە سیمینارێکە لەبارەی زمانەکەمان ،بەڵکو تەنیا هاوار و فیغانێکە بۆ تێکنەدان و نەشێواندنی زمانەکەمان .

هیچ زمانێك نییە لەسەر روی ئەم زەمینەدا کە  کاریگەریی زمانی گەلانی تری لەسەر نەبێت .

قورئان  پڕیەتی لە وشەی ناعەرەبیی وەك خۆیان دەڵێن (اعجمی)عەجەمیی، کەچی عەرەب پێشی عەیب نییە و شانازیشی پێوە دەکات . زمانەکانی تری دنیاش بە هەمان شێوە . فارسەکان سەرباری ئەوەی مەزهەبی شیعەیان هەڵبژارد بۆ ئەوەی لەهەژمونی عەرەبچێتیی رزگاریان ببێت ،کەچی زمانەکەیان پڕیەتی لە وشەی عەرەبیی ، هەر ناشیهێننە سەر خۆیان .بە جۆرێك ئەو وشە و دەستەواژە عەرەبییانە بەکار دەهێنن  کە خودی عەرەبیش وا دەزانێت فارسیین ،تورکەکانیش بە هەمان شێوە .دیارە گەلانی تری وەك   سلاڤ و ئینگلیز و فرەنسایی و ئەڵمانییاییش لەو حاڵە بەدەر نین .

 ئەگەر سەیرێکی  چاپەمەنیی و نوسراوەکۆنەکانی سەردەمی عوسمانلی یا سەردەمی ئینگلیز  لەساڵانی بیست و سی دا ،بکەین کە بە کوردیی بون ، پڕیەتی لە وشەو دەستەواژەی  تورکیی ،عەرەبیی و فارسیی ،بەڵام ئەوانەی دەیان نوسی بە کوردیی بیریان دەکردەوە و وشەیان دانەدەتاشی . بۆیە  نە عەرەب و فارس نە تورك لێی تێ نەدەگەیشتن،واتە بەکوردیی کرابون(تکرید) .

یا شاعیرە کۆنەکان ، هەمویان وشەی بیانی یان بەکارهێناوە کەچی شیعری  کوردییان سەنگین و بڵند کردوە . وشەکانیان وا بە  زانایانە  بەکارهێناوە بونەتە  موڵکی  زمانی کوردیی .

کەواتە ئیتر بۆچی ئێستا دێن  بە حساب کوردییەکەتان  دەکەن  بە کوردیی پەتیی ،بە وشەی بێ مانا و داتاشراو دەیشێوێنن .

ئەوەتا لەم رۆژانەدا نوسراوێکی  لیژنەی ئەمنیی سلەیمانی بڵاو بوەوە سەبارەت بە دەست بەسەراگرتنی ئۆتۆمبیلی بێ سەرەتا ،کەچی وشەیەکی زۆر سەیر و نامۆ لە بری ئۆتۆمبیل بەکار هاتبو کەهیچ سەرچاوەیەك نییە پشتی پێ ببەسترێت بۆ داهێنانی ئەو وشەیە . ئەویش (سوار رەو)بو .

نازانم چ بەڕێزێك پەنای بردوە بۆ ئەو وشەیە ،تەنیا لێی دەپرسم ئازیزم (سوار رەو )ت ، لە کوێ وە هێناوە ،چاوگ و بنچینە و رەچەڵەکەکەی   چییە؟!.

ئەوا ئیسراو معراج کرا بە (شەو رەو ) وتمان کێشە نیە ،تا رادەیەك لە روداوەکەوە نزیکە ،ئەی (سوار رەو ) لە چییەوە نزیکە ؟!. وشەکە هیچ پەیوەندییەکیشی نییە بە (کۆرەو)ەوەوە. 

وشەی  (سوار )  لە :-

پۆلیسی سوارە، 

دوانزدە سوارەی مەریوان .

تۆ سوار و من پیادە، 

سوار بون عەیبێك و دابەزین دو عەیب  ،  لە بەکارهێنانی ئەو ناو و ئاوەڵناوانەدا جێگەی و مانای خۆی هەیە ،بەڵام لە (سوار رەو)دا ، نە مانای هەیە نە  لە جیاتی ئۆتۆمبیلیش مانا دەبەخشێت . 

فارسەکان خودرەو بەکار دێنن ئەوەی ئەوانیش هەڵەیە خۆ  ئۆتۆمۆبیل  خۆی ناڕوات ؟!. دوای ئەوە ئۆتۆمۆبیل یا ئۆتۆمبیل بۆچی عەیبە خۆ کورد دروستی نەکردوە تا بڵێین ئۆتۆمۆبیل کوردیی نییە !. 

کۆنەکان هەر دەیان وت  تڕۆمبێل . 

لە ملی ئینگلیزێك بدەیت بە (کڵاش) ناڵێت (شوز) هەردەڵێت (کڵاش )، چونکە  خۆیان دروستییان نەکردوە . ئەگەر بیەوێت بەرامبەرەکەی تێ بگەیەنێت ،ماناکەی بۆ لێک

دەداتەوە. 

عەرەب ویستیان (رادیۆ،تەلەفزیۆن،سیکایر{واتە جگەرە } بگۆڕن بە المذیاع،تلفاز،لفافە) سەرکەوتو نەبون چونکە  داتاشراو بو هیچ چاوگێکیان بەدەستەوە نەبو کە تەعریبی بکەن بۆیە وازیان لێ هێنا.

یا وەزارەتی ناوخۆ وشەی مفەوەزی کردوە بە رێگە پێدراو .سەیرە ئەوانەی کە ئەو وشانە دادەتاشن وەك   ئەوەی ئاگایان لە رابردو نەبێت  ؟!،با بچن سەیرێکی چیرۆکە کۆنەکان یا دراما کۆنەکان بکەن بزانن (قۆمیسەر ،کۆمیسەر ) چییە ،تا ساڵانی هەفتاش قۆمیسەر لە ناو خەڵکدا بەکار دەهێنرا ،ئیتر بۆچی (مسموح ،مخول )کە  ئەوانە یانی رێگە پێدراوە لە بری مفەوەز بەکاری دێنن . 

 هەقە جەنابی وەزیری رۆشنبیریی کە خۆیان کەسێکی خوێندەوار و کوردی زانێکی باشن و لە ناوچەیەکدا زمانی پژاوە کە پڕیەتی لە دەستەواژە و وشەی مانادار ، لەسەر ئەم دەستدرێژیە بێتە دەنگ  کۆتایی  بهێنێت بە وشە نامۆکانی  :-

رەوەندی کوردی (راستییەکەی کوردی دانیشتوی ئەوروپا ،ئەمریکا ، هەندەران ،دەرەوەی وڵات ە) ، 

کۆتا (راستەکەی کۆتایی یە ) ،

زۆرێك (راستییەکەی زۆربە ،زۆرینە یە) ،

فەرمی  (راستییەکەی رەسمی یە )،  هەڵوێستە (راستییەکەی هەڵوەستەیە) ،

شانە نوستوەکان  یا شانە نەنوستوەکان (راستییەکەی تاقم و باندە خۆمەڵاس داوەکان یا خۆ مەڵاس دراوەکان ە) ،

ناوبڕ (راستییەکەی وچان ،تاوێکی ترە) و سەدان وشەی داتاشراوی دور لە کوردیی . 

بەڵام پرۆفیسۆر دکتۆر عیزەدین مستەفا رەسول و ،مامۆستا رەوف ئالانی  و چەندین  خەمخۆری تر  نەیان توانی رێبگرن لەم دەستدرێژییە ،ئیتر بە ئێمە چۆن رادەگیرێت .