ترسی‌ ده‌سه‌ڵات له‌رۆژنامه‌گه‌ری‌

‌نەجیبە مەحمود

 هۆکارەکانی ترسی دەسەڵات لە میدیا  و ڕۆژنامەگەری بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە کە میدیا دەتوانێت کاریگەری ڕاستەخۆ لەسەر هزری تاک و کۆمەڵگا دروست بکات ،چونکە ڕۆژنامەنووسان بە ئەنجامدانی چاوپێکەوتن و کۆکردنەوەی زانیاری و لێکۆڵینەوە، هەواڵی دروست بڵاودەکەنەوە. ئەم زانیاریانە یارمەتی خەڵک دەدەن بۆ ئەوەی ئاگاداری بابەتی جۆراوجۆر بن و بڕیاری باشتر بدەن. هەروەها ڕۆژنامەنوس دەتوانێت وەک ناوبژیوانێک لەنێوان خەڵک و بەرڕپرساندا بجوڵێت و پێداویستی و کێشەکانی کۆمەڵگه بۆ بەرپرسان بخاتەڕوو. بۆ کەمکردنەوەی ترسی دەسەڵات لە ڕۆژنامەگەری، پێویستە ئەم هەنگاوانە بگیرێتە بەر: 

١. پشتیوانی لە میدیای سەربەخۆ: پشتیوانی لە میدیای سەربەخۆ و باوەڕپێکراو دەتوانێت یارمەتیدەربێت بۆ کەمکردنەوەی ترسی حکومەت لە ڕۆژنامەگەری. بە کڕینی ڕۆژنامە و گۆڤاری سەربەخۆ و پاڵپشتی کردنی لە ڕووی داراییەوە و بڵاوکردنەوەی ناوەڕۆکەکانیان لە تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان، دەتوانرێت هانی بڵاوکردنەوە و فراوانکردنی هەواڵی سەربەخۆ بدرێت.

٢. زانیاری و هۆشیاری: گرنگە مرۆڤەکان هۆشیارییەکی تەواویان هەبێت سەبارەت بە ماف و ئازادییەکانیان و ڕۆڵی میدیا لە کۆمەڵگادا. بە ئاگاداربوون لە مافەکانی خۆت و ڕۆڵی ڕاگەیاندن لە ئاگادارکردنەوەدا، دەتوانیت ڕۆڵی چاودێر ببینیت بەسەر حکومەتەوە.

٣. چالاکی لە فەزای ئەلیکترۆنیدا: بەکارهێنانی فەزای ئەلیکترۆنی وەک ئامرازێکی بەهێز بۆ بڵاوکردنەوەی هەواڵ و زانیاری سەربەخۆ دەتوانێت ترسی حکومەت لە ڕۆژنامەگەری کەم بکاتەوە. بە دروستکردنی ناوەرۆکی سەربەخۆ و هاوبەشکردنی لە تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان، دەتوانیت یارمەتیدەر بیت لە بڵاوکردنەوەی هەواڵی سەربەخۆ و ڕۆڵی خۆت لە ئاگادارکردنەوەدا بگێڕیت.

٤. بە ناڕەزایەتی دەربڕین بەرامبەر بە سنووردارکردن و هەراسانکردن بەرامبەر میدیا و ڕۆژنامەنووسان، دەتوانن ڕۆڵی خۆتان ببینن لە پاراستنی ئازادی زانیاری و مافی ڕاگەیاندن.

٥. شەفافیەت و لێپرسینەوە: داوا لە حکومەت بکرێت کە زیاتر شەفافیەت و لێپرسینەوە لە کارەکانیدا نیشان بدات. بە داواکردنی زانیاری و خستنەڕووی گشتی، دەتوانن ڕۆڵێکی گرنگ ببینن لە کەمکردنەوەی ترسی حکومەت لە ڕۆژنامەگەری.

٦. بەشداریکردن لە خۆپیشاندان و چالاکییە مەدەنییەکان: بەشداریکردن لە خۆپیشاندان و چالاکییە مەدەنییەکان دەتوانێت یارمەتی حکومەت بدات بۆ پشتیوانیکردنی ڕۆژنامەگەری. بە ڕاگەیاندنی پشتیوانی خۆتان بۆ ڕاگەیاندن و ڕۆژنامەنووسان و بەشداریکردن لە خۆپیشاندانەکان بۆ بەرگریکردن لە ئازادیی قسەکردن و ڕاگەیاندن، دەتوانن هۆشیاری گشتی بەرز بکەنەوە و فشار بخەنە سەر حکومەت.

٧. پاراستنی تایبەتمەندی: پاراستنی تایبەتمەندی ڕۆژنامەنووسان و ڕاگەیاندن دەتوانێت ڕۆڵێکی گرنگ بگێڕێت لە کەمکردنەوەی ترسی حکومەت لە ڕۆژنامەگەری. بە پاراستنی نهێنی و زانیاری کەسیی ڕۆژنامەنووسان و بڵاونەکردنەوەیان، دەتوانیت یارمەتیدەر بیت لە دروستکردنی متمانە و پاراستنی ئازادی ڕۆژنامەنووسان بۆ کارکردن.

٨. پشتگیری لە ڕێکخراوەکانی مافی مرۆڤ: پشتیوانی لە ڕێکخراوەکانی مافی مرۆڤ و پارێزەرانی سەربەخۆ دەتوانێت ترسی حکومەت لە ڕۆژنامەگەری کەم بکاتەوە. بەپاڵپشتیکردنی ئەو ڕێکخراوانە لە ڕووی دارایی و مەعنەویەوە و بەشداریکردن لە چالاکییەکانیان، دەتوانن ڕۆڵی خۆتان لە پاراستنی مافی ڕاگەیاندن و ڕۆژنامەنووسان بەهێزتر بکەن.

٩. بەکارهێنانی مافە یاساییەکان: بەکارهێنانی مافە یاساییەکان بۆ بەرەنگاربوونەوەی هەراسانکردنی حکومەت دەتوانێت یارمەتیدەر بێت بۆ سانسۆرکردنی حکومەت بۆ ڕۆژنامەگەری. دەتوانن یارمەتیدەر بن لە پاراستنی مافی میدیا و ڕۆژنامەنووسان بە پێشکەشکردنی ئامۆژگاری یاسایی و تەحەدای یاسایی بۆ کردەوە نایاساییەکانی حکومەت.

لە هەمووی گرنگتر هاودەنگی و هاوکاری نێوان میدیا و کۆمەڵگا زۆر گرنگە بۆ پاراستنی ئازادی ڕادەربڕین و ڕاگەیاندن. بە هاوپشتی و هاوکاری لە کۆمەڵگادا دەتوانین بە شێوەیەکی کاریگەر ترسی حکومەت لە ڕۆژنامەگەری کەم بکەینەوە. داکۆکیی خەڵک لە مافی ڕۆژنامەنووسان زۆر گرنگە و کاریگەری ئەرێنی دروستدەکات لە چەند ڕوویەکەوە:

-ئەگەر ئەم مافانە لەلایەن کەسانی دیکەوە بخرێنە مەترسییەوە، بەرگریی خەڵک لە مافی ڕۆژنامەنووسان دەتوانێت یارمەتیدەر بێت لە پاراستنی ئازادی ڕادەربڕین و بەرەوپێشبردنی دیموکراسی.

-شەفافیەت و وردبینی: ڕۆژنامەنووسان ڕۆڵێکی گرنگ دەبینن لە ئاشکراکردنی گەندەڵی و پێشێلکردنی یاسا. ئەگەر ڕۆژنامەنووسان بتوانن ئازادانە و بەبێ ترس لە تۆڵەسەندنەوە، هەواڵ لەسەر گەندەڵی یان پێشێلکردنی یاسا بڵاوبکەنەوە، خەڵک دەتوانن وەک لایەنگر و شایەتحاڵی ئەو کارانە مامەڵە بکەن، بۆ وردبینی و شەفافیەت لە کۆمەڵگادا. 

-مافی دەستگەیشتن بە زانیاری: پێویستە ڕۆژنامەنوسان بتوانن دەستیان بە زانیاری گشتی بگات و بیگوازنەوە بۆ ڕای گشتی. ئەگەر ڕۆژنامەنووسان لەم بوارەدا ڕووبەڕووی ئاستەنگ ببنەوە، بەرگریی خەڵک لە مافەکانیان دەتوانێت یارمەتیدەر بێت لە دەستەبەرکردنی مافی دەستڕاگەیشتن بە زانیاری و زیادکردنی شەفافیەت لە کۆمەڵگادا.

-پاڵپشتیکردن لە ڕۆژنامەوانی سەربەخۆ: ڕۆژنامەنووس بتوانێت بەشێوەیەکی سەربەخۆ و بەبێ کاریگەریی نەخوازراو لەلایەن زلهێزە سیاسی و ئابوورییەکانەوە هەواڵ بڵاوبکاتەوە. پشتیوانیی خەڵک بۆ مافی ڕۆژنامەنووسان دەتوانێت یارمەتیدەر بێت بۆ زیادکردنی سەربەخۆیی ڕاگەیاندن و باشترکردنی کوالیتی ڕۆژنامەگەری. بۆیە بەرگریی خەڵک لە مافی ڕۆژنامەنووسان دەتوانێت یارمەتیدەر بێت لە پاراستنی ئازادی ڕادەربڕین و شەفافیەت و وردبینی و دەستڕاگەیشتن بە زانیاری و ڕۆژنامەگەری سەربەخۆ و لە کۆتاییدا یارمەتی میدیاکان بدات باشتر کاربکەن و پڕۆسەی دیموکراسی بەهێز بکەن.