رێنماییەکەی وەزارەتی رۆشنبیریی ولاوان ،پێویستی بە پێداچونەوە و راستکردنەوەی زۆرە
بارزان شيخ عوسمان
لەم رۆژانەدا لەرێی نوسین و لێدوانی ژمارەیەك نوسەر و رۆژنامەنوسی هاوڕێمەوە زانیم کە رۆژی ٢٢ی مانگی مەی ساڵی ٢٠٢٣ لە ژمارە (٣٠٥) ی رۆژنامەی وەقائیقی ده‌قی ڕێنمایی ژماره (1)ی 2023ی وەزارەتی رۆشنبیریی و لاوان، تایبه‌ت به كاری میدیایی له هه‌رێمی كوردستان، بڵاو کراوەتەوە.
کاتێك بەوردیی مادە و خاڵ و بڕگەکانی رێنماییەکەم خوێندەوە دەستبەجێ هەستم کرد لە زۆر جێگەدا ئەو رێنماییانە بە بەرگی سەردەمێکی تر دوراوە و بۆ حکومەت و سیستمێك ناگونجێت کە بانگەشەی ئازادیی رادەربڕین و دیموکراسیی بکات .هاوکات ئەو رێنماییانە لە کاتێکدایە کە حکومەت کاربەڕێکەرە بە گوێرەی بڕیاری دادگای فیدراڵیی .
سەرەتا هەست دەکەیت رێنماییەکە لە عەرەبییەوە کراوە بە کوردیی ،کوردییەکی ناتەواویش کە رێك بە شێوەی عەرەبییەکەیە لەوانە :-(پێدەر ،لارینەبون،لەرەلەر ، ئاشتەوایی و ئاشەوانیی کە لە تزوید و لامانع لدینا وزەبزەبەی عەرەبییەوە وەرگیراون )لە کاتێکدا دەکرا بنوسرایە (دابین کردن ،رازیی بون پەسەند کردن رەزامەندیی لەرینەوە نەك لەرەلەر لەسەر ریتمی قڕەقڕ ، ئاشتیی نەك ئاشتەوایی ).
لەگەڵ ئەوپەڕی رێزمدا ، پێم سەیرە جەنابی وەزیر خۆیان نوسەرێکی کوردیی زانن و خاوەنی چەند کتێبێکە ،ئەو هەڵە و کوردییە قرچۆکەی بەسەردا تێپەڕ بوە . هاوکات بەڕێزیان ئەندامی تیمی (ی ن ك ) ە ، لە حکومەتی هەرێمی کوردستاندا ،چۆن بە وردیی سەیری ئەو خاڵانەی نەکردوە کە پێچەوانەی پرۆگرام و ئامانج و سیاسەتە گشتییەکانی (ی ن ك )ن ،لە بواری ئازادییە گشتیی و تاکەکان.
بە بڕوای من ، هەندێك خاڵی رێنماییەکە ،ئەگەر بەسەر هەمو کەناڵ و سەکۆیەکی راگەیاندن و رۆژنامەییدا جێبەجێ بکرێن زۆر باشە .لەگەڵ ئەوەشدا نوسین لەسەر تەواوی خاڵ و مادەکانی ئەو رێنماییە ،لە هەمو روەیەکەوە زۆر هەڵدەگرێت و پێویستی بە هەڵوەستە و پرسیار کردنە .بە تایبەتیی کە گوایە لەبەر رۆشنایی قانونی ژمارە ٣٥ ی ساڵی ٢٠٠٧ کاری رۆژنامەوانیی لە کوردستاندا ،دەرکراوە . وای دەبینم کە نەك فڕی بەو قانونەوە نەماوە بەڵکو پاشەکشێی تیادا بەدی دەکەم لە ئازادیی بۆ میدیا بە گشتیی.
بەندە هەر بە راگوزاریی چەند قسە و سەرنجێك بە گشتیی دەردەبڕم لەسەر رێنماییەکە و لە بەشی سێ یەمەوە سەرنجەکانم دەردەبڕم .
بەر لەوەی قسە لەسەر خاڵە پۆزەتیڤەکانی بەشی سێ یەم بکەم ، دەبێت ئەو راستییەش بخەمە رو کە نارۆشنیی زۆر هەیە لە مەرج و پێوەرە گشتییەکان و قەدەغە کراوەکاندا . بۆ نمونە لە مەرجەکانی کوالێتی ڕاگەیاندن و پەخشکردن دا کە دێتە سەر لایەنی کوالێتی و ناوەرۆكی ڕاگەیاندن،هەمو خاڵەکان لاستیکیی داڕێژراون چونکە کەناڵە رەسمیی و خاوەندارە ئاشکراکان، کۆت و بەند کراون نازانن کامەیە زیان گەیاندن بە ئاسایشی نیشتمایی و بەرژەوەندیی گشتی؟،ئەوە چییە کە دەبێتە هۆی تێکدانی ئاشتیی کۆمەڵایەتیی و شیرازەی خێزان ؟،چ لێکدانەوەیەكی ئابوریی دەبێتە فاکتەری دروستبونی قەیرانی ئابوریی شڵەژاندنی بازاڕ ؟،ئەوە چ لێدوان و لێکدانەوەیەکە کە دەبێتە مایەی بێزارکردنی مەعنەویی خەڵك ؟.
ئەوانە هەموی لێکدانەوەی جیاجیایان بۆ دەکرێت و هەرکەس و لایەنێك دەتوانێت بە ئارەزوی خۆی کەناڵێك یا سایتێکی خاوەندار نەك بێ دایکو باوکەکان بەرپرسیار بکات لەوەی بەدڵی نییە.
رەنگە لای دەسەڵاتداران رەخنە گرتن لە رێکارێکی ئەمنیی بە زیان گەیاندن لە ئاسایش و بەرژەوەندیی گشتیی لێك بدرێتەوە !،رەنگە شرۆڤەی ئابوریی ناسێك بۆ مامەڵەی حکومەت لەگەڵ دۆسیەی نەوت و گاز یا سیاسەتی کشتوکاڵ بەلای وەزارەتی پەیوەندیدارەوە وا لێکبدرێتەوە کە بازاڕ دەشڵەژێنێت !،دورنییە رەخنەگرتن لە سەرکردە ورابەرێکی هەزار ساڵ لەمەوبەری ئاینیی بەلای ئیسلامییەکانەوە ، یا سەرکردەیەکی سیاسیی دوێنێ و ئێستا، بەلای حزبێکی بە حساب نەتەوەیی خۆ سەپێنەری بەشێکی کوردستان، یاخود سەرکردەیەکی کۆن و ئێستای کوردستانی عێراق وا حساب بکرێت کە ناوزڕاندن یا بێزارکردنی مەعنەویی ئەو لایەنانەیە !.ئەمەش پێچەوانەی سەرەتایی ترین بنەماکانی ئازادیی میدیاییە.
دیارە زۆربەی خاڵەکانی تریش نارۆشن و تەم و مژاویین کە پێویستە رێك دیاری و دەستنیشان بکرێن وەك وڵاتانی پێشکەوتوی دنیا کە چی رێگە پێدراوە چی رێگە پێدراو نییە ،تا کاری رۆژنامەوانی بە ئاقارێکی راست و هاوچەرخدا بڕوات ،میدیاکانیش بەرچاو رون بن.
هەندێك رێوشوێن دانراوە بۆ تەلەفزیۆن و سەتەلایتەکان لە کاتی پەخشی بەرنامە راسەوخۆکاندا، کە پێویستە سەرلەنوێ چاویان پێدا بخشێنرێتەوە ، لەوانە پەخش نەکردنی راستەوخۆی کۆمێنت و نامە کورتەکانی بینەران ، ئەوە هەم لەروی تەکنیکییەوە ،هەم لەروی ئازادیی میدیاوە قورسە . چونکە هەر کەناڵەو سیاسەتی خۆی هەیە ناکرێت بەدڵی وەزارەتی رۆشنبیریی بیر بکاتەوە.
دەبێت وەزارەت هەندێك پێودانگ دابنێت بۆ میدیا کە لۆژیکی بن و لەگەڵ سەردەمدا بگونجێن،لە کاتی لادان لێپرسینەوەی قانونییان لەگەڵدا بکرێت.
ئەوەش دەبێتە هەنگاوێك کە میدیا پێویستی بە وەرگرتنی مۆڵەت نابێت ،بەڵام لە کاتی لادان لە رێنماییە لۆژیکییەکاندا وەزارەتی رۆشنبیریی دەتوانێت لێپرسینەوەیان لەگەڵدا بکات، (ئەم رێوشوێنە لە تورکیای پێش حکومەتی ئیخوانچی پەیڕەو دەکرا ،رۆژنامە مۆڵەتی نەدەویست بەڵام لە کاتی سەرپێچیی لێپرسینەوەی لەگەڵدا دەکرا ).زۆر سەیرە تازە تازە رێنماییەکان دەمان گەڕێنێتەوە بۆ سەردەمی (TASS)ی یەکێتیی سۆڤیەتی هەڵوەشاوە و (واع) و رژێمی لەناوچو تا میدیاکان هەواڵ لەیەك سەرچاوەوە وەرگرن یا هاوشێوەی فەرمانگەی میدیا و زانیاریی هەواڵ دابڕێژن ،پێویستە ئەو خاڵە هەر بسڕدرێتەوە . هەر کەناڵ و دەزگایەك ئازادە لە شێوازی داڕشتنی هەواڵەکانیدا ،یا کامە خاڵی هەواڵەکە دەکاتە سەرەکیی و مانشێت و بەهای هەواڵەکە بەلای ئەو کەناڵەوە لە کوێدایە ،ئیتر مەرج نییە پابەند بێت بەوەی میدیا و زانیاریی بڵاوی دەکاتەوە ،بە تایبەتیی ئەگەر ئەو کەناڵە سەرچاوەیەکی تری شک برد ناچار نییە ئەوەی (م،ز) بڵاو بکاتەوە .لە خاڵی هەشتەوە تا بیست و دو ،لەگەڵ زۆربەیاندا هاوڕام بە مەرجێك زیاتر رۆشن بکرێتەوە .لەگەڵ ئەوەدام کە لە کاتی جموجۆڵی سەربازیی هێزەکاندا لە جەنگی دژی تێرۆریستاندا یا هەر هێزێکی نامۆ بە کوردستانی عێراق یاخود خوانەکردە دەرودراوسێ ،میدیاکان نەیکەن بە بەزمەکەی شەڕەکانی دژی داعش و نەبنە سەرچاوەیەك بۆ زانیاریی دان بەو هێزەی کە مەرامێتی شەڕی گەلەکەمان بکات .هەرچەندە ئەو لاسارییەی میدیا لە جەنگی دژی تێرۆرتستانی داعش سەرەتا لەو کەناڵەوە سەری هەڵدا کە سەر بە پ د ك بو . واتە دەبێت دەزگایەکی بەهێزی میدیای سەر بە هێزی چەکدار بەلاغی راست و زانیاریی راست بڵاو بکاتەوە وپێش وەخت بێ هەراو هوریا و روخاندنی ورەی خەڵك ، لەرێگەی دامەزراوەی تایبەتی خۆیە جەماوەر ئاگادار بکات لە هەر مەترسییەك.
سەبارەت بە فیلمە دۆبلاژ کراوەکان و کاتەکانیشی ،لەگەڵ ئەوەدام تەلەفزیۆنەکان خۆیان لە پیشاندانی فیلمی توندو تیژیی و هاندان بۆ خۆ کوشتن و ….هتد ،بپارێزن .بەڵام ئەوەی سەیرە لە پەرەگرافێکدا نوسراوە هاندان بۆ (ناپاکی هاوسەرێتیی) ،باشە ئەو وەزارەتە فیلمی پۆرن جیاناکاتەوە لەگەڵ فیلمێك دا کە یەکێك لە روداوەکانی ناو چیرۆکەکە باسی ناپاکی هاوسەرێتیی بکات کە بۆ دەرس و پەند وەرگرتنە !، تا ئێستا دەیان فیلمی لەو جۆرەم بینیوە هیچ کامیان ئاماژە نین بۆ هاندانی پیاو یا ژن ناپاکی بکات .وەك نوسەر و رۆژنامەنوسی بە ناوبانگی کورد کاك ئاسۆس هەردی وتی "دەبێت گۆرانیەکەی حەسەن زیرەك قەدەغە بکرێت کە دەڵێت ……… "،منیش دەڵێم زۆربەی گۆرانییە فۆلکلۆریەکانیش .
هاوڕای سەرلەبەری خاڵەکانی (١٦،١٧،١٨و١٩ )م، بۆ خاڵی بیستەمیش پێویستە لەو تەمومژاوییە دەربکرێت چونکە رون نییە (شتی نامۆ و زیان بەخش بە کلتور و کۆمەڵی کوردستان ) چین کە نابێت کەناڵەکانی بینراوخو بیستراو پەخشی بکەن.
بەراستیی لە ئاست مادەی پێنج یشدا دەبێت هەڵوەستە بکرێت کە ئاماژە دەکات بۆ مۆنیتەرینگ ،کارم بەسەر لایەنە تەکنیکییەکە وە نییە چونکە ئەوە ئیشی من نییە ،بەڵام ئەوە کێیە کە دەبێتە مۆنیتەر لە (مۆنیتەرینگ) لە ئاست بەرنامە و وتار و هەواڵەکاندا .بەو پێ یە بێت هەمو رۆژێك چەندین کەناڵی میدیا دەبێت لێپرسینەوەیان لەگەڵدا بکرێت و راپێچی بەردەم دادگا کان بکرێن ،ئەمە چییە لە مۆنیتەرینگ دەرنەچون ،یا بەرنامە و وتار و گفتوگۆگاکان بەدڵی کاکی مۆنیتەر نەبوە!.
لە کۆتاییدا دەبێت جارێکیتر پێداچونەوە بەو رێنماییەدا بکرێتەوە کە پڕە لە دەستەواژەی (قەدەغە ،سزا ،سەرپێچیکەر و زیندان) ،زیاتر مۆرکی وەزارەتی ئاسایش و هەواڵگریی پێوە دیارە نەك رۆشنبیریی.
بۆ ئەوەش دەبێت وەزارەتی رۆشنبیریی بە راوێژ و گفتوگۆی بنیاتنەری دڵسۆزانە لەگەڵ شارەزایانی مەیدانی رۆژنامەگەریی دا ،ئەوانەی بە راستیی رۆژنامەنوس و روناکبیری مێشك کراوەن بە روی پێشکەوتن و ئازادیی و دیموکراسیی دابنیشێت و بنەماکانی کاری میدیایی و رۆژنامەوانیی پێکەوە دابڕێژرێت،تا بەهاکانی ئازادیی وتن ،بەیان و نوسین لەکەدار نەبن ،تا رەخنە و سوکایەتییکردن جیا بکرێتەوە . بەو پێیەی سەرۆك مامجەلالی مەزن هەمیشە دوپاتیکردۆتەوە "با فەزای رەخنە گرتن هەمیشە کراوە بێت ئەگەر راست بون ئەوا خۆمان چاك بکەین و سودی لێ وەربگرین ،ئەگەر نا ئەوا راستییەکان رون دەکەینەوە".
PM:07:24:08/06/2023
ئه‌م بابه‌ته 1636
جار خوێنراوه‌ته‌وه
هەموو وتارەکان کاتێک لە وێستگە نیوز بڵاودەبێتەوە تەنها بیروبۆچونی خاوەنەکانێتی