گەمەی پارتی سیاسی و ئیسلامی سیاسی: بە قوربانیکردنی کۆمەڵگە

لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا، پەیوەندی نێوان پارتی سیاسی و ئیسلامی سیاسی پەیوەندییەکی هەتاهەتاییە، ئەم پەیوەندییە کە لەسەر بنەمای هاوسەرگیری عورفییە، پڕ گەمەی پەنهان و شاراوە و نهێنییە، پەیوەندییەکە خەسڵەتی کاروباری ئیستخبارات لەخۆ دەگرێت، وەک لەوەی هاوپەیمانیەتی سیاسی بێت لەسەر بنەمای بەرنامەی سیاسی.

ئەو دەستەواژە و ناسینەوەی سەرەوە، مێژوویەکی سیاسی دیاری هەیە، سەردەم و شوێن و ژینگەی سیاسی وەک خۆیان بێ جوڵەی گەشەسەندنی سیاسی بۆ هەموو نەوەکان دەهێڵێتەوە، بەمانایەکی سادەتر، ئاساییە پەیوەندی لە نێوان پارتی سیاسی، وەک کۆڵەگەیەکی نێو کۆمەڵگە، لەگەڵ فۆرمێک لە ئایدیۆلۆژیایەکی باوی مێژووی ناوچەکە کە ئیسلامی سیاسییە، هەبێت، بەڵام ئەوەی ئاسای نییە ئەوەیە بە درێژایی سەدان ساڵ، هیچ پەرەسەندنێکی سیاسی یان گەشەسەندێکی فیکری لە فۆرمی ئەو پەیوەندییەدا نەهاتوۆتە دی و قبوڵ نەکراوە کە لەگەڵ رۆحی سەردەمەکەدا بگونجێت، سەیر لەوەدایە پارتی سیاسی وەک عورفی سیاسی دەڕوانێتە ئاییندە، لە کاتێدا ئیسلامی سیاسی دەڕوانێتە رابردوو و "شارە فەزیلەکەی" لەو بەشەی خۆی دەیەوێت لە رابردووەوە دەخوازێت و ئیستا و ئاییندە دەکاتە قوربانی. ئیسلامی سیاسی بەشێک لە مێژووی ئایین دەبچڕێنێت و دەیکاتە حیکایەتێکی ئایینی-سیاسی و رەوایەتی بۆ پرۆژەی سیاسی خۆی دابین دەکات بۆ گەیشتن بە دەستەڵاتی سیاسی، ئەو حیکایەت و فۆرمە ئایینی-سیاسییە پەیوەندی بە مێژوو و کرۆکی ئایینەوە نییە، لە جەوهەری ئەرکی ئایین دوورە، پرۆژەیەکی سیاسییە و وەبەرهێنانی سیاسی لەسەر ئایین دەکات. لە خوارەوەی ئەم پەرەگرافە، تیشک دەخەیەنە سەر هۆکارە هەرە سەرەکییەکان.

بەڵام، سەرباری ئەو ململانێ و ناکۆکییەی لە بونیاد و لەو فیکرەی لە نێوان پارتی سیاسی و ئیسلامی سیاسیدا هەیە، هەمیشە ئەم دووانە لە هاوسەرگەریەکی عورفیدا بوون و دەبن، بە تایبەتی ئەو کاتانەی کە پێویستی سیاسی هەبووە ببنە هاوپەیمانی، یاخود ئەو کاتانەی لە بەردەم هەرەشەی ترسناکدا بوون، ئەم یان ئەو ویستویەتی بەرامبەر بەکار بهێنێت بۆ مەبەستێکی سیاسی کورت مەودا، یاخود بۆ مەبەستی مانەوە و کەمکردنەوەی هەرەشەکان لەسەر بونیادیان، ئەوەی جێی سەرنجە، هەردووکیان هەمیشە خۆیان بە زیرەکتر لەوەی بەرامبەر داناوە!

لەم ناوچەیەدا، پارتی سیاسی و ئیسلامی سیاسی هەمان گەمەی سیاسییان لە سەر ئاستی ئیدراکی سیاسی سەردەمەکە بەکارهێناوە بۆ ئەوەی بمێننەوە، بۆ نموونە، کە "سادات" سەرۆکی پێشوتری میسر، رێی بە ئیسلامە سیاسییەکاندا بۆ ئەوەی گەشە بکەن و کاری سیاسی بکەن، هەر لەبەر ئەوە نەبوو کە خۆی خەڵکی گوند بوو، بەڵکو ویستی کاریگەری سۆشیالیزم و سیاسەتی سۆڤیەتی کۆن لە میسردا کەم بکاتەوە و وردە وردە رێکەوتنامەی کامپ دەیڤید ئامادە بکەن، و چەکەکانی سۆڤیەت لە کۆڵ خۆی بکاتەو ە و چەکی نوێ لە ئەمریکا بکڕێت، ئەو دەیویست میسر لە برسێتی رزگار بکات، سەرچاوە سروشتییەکانی ئەو وڵاتە بەشی دانیشتوانێکی فراوانی نەدەکرد، ئێستاشی لەگەڵ بێت. ئەوە برسێتی میللەتەکەی بوو ناچاری کرد سەنگەری سیاسی لە بلۆکی رۆژهەڵاتەوە بگوێزێتەوە بۆ رۆژئاوا، لە هەمان کاتدا، هەمان هۆکار، برسێتی، بووە هۆکاری سەرەکی سەرهەڵدانی ئیسلامی سیاسی لە کۆتایی بیستەکان و دواتر لە پەنجاکان گەشە زیاتر بکات، سەرەتا وەک پرۆژەیەکی سیاسی میانڕەوی قۆناغ بە قۆناغ لە "حەسەن بەنا"وە دەستی پێکرد و دواتر ڤێرژنێکی دیکەی لەگەڵ تیۆریزە سیاسییەکانی "سەید قوتب" وەرگرت کە داوای شۆرشێکی رادیکالی دەکرد بۆ گۆڕینی سیستمی حوکم لە میسر، بەتایبەتی کە فۆرمی ناسیونالیزمی "پان-عەرەبزم" شکستی هێنا.

نموونەیەکی دیکەی دیار بۆ هەمووان، کە "سەدام" هەڵمەتی ئیمانی گەورەی وەک میکانیزمێکی سیاسی پەیرەو کرد، ئەوە بۆ مانەوەی خۆی بوو، بۆ پاراستنی رژێمەکەی بوو لە پەلاماردانی دەرەوە و لە کودەتاکانی ناوەوەی نێو پارتەکەی. سەرهەڵدانی ئیسلامی سیاسی لە عێراق زۆر جیاوازە لەوەی لە میسر و سوریا و فەلەستین و وڵاتەکانی دیکە، لە عێراق گرفتە سەرەکییەکە برسێتی نەبوو، بەڵکو لاوازی بەعس و ململانێکانی نێو خۆی و رانەگەرتنی هاوسەنگی ئیقلیمی و نێو دەوڵەتی و توندوتیژی سیاسی و دەستێوەردانی دەرەکی بوو. بەعس لە ساڵانی حەفتاکان و سەرەتای هەشتاکان حزبی دەعوەی قەڵاچۆ کرد. بیرمان نەچێت، پرۆژەی سەرەکی ئیسلامی سیاسی لە عێراق بە پرۆژەی شیعەکان دەناسرا.

دواتر، لە نەوەدەکانی سەدەی رابردوەوە، لە پاش گەمارۆی نێودەوڵەتی و گەلاڵەبوونی هەڵە و تاوانە کوشندەکانی سەدام، رێی بە میلیشیا ئیسلامەوییەکاندا، کە هەرە سەرەکییەکانیان لەسەر تایەفەی سوننە حساب دەکران، بێنە عێراقەوە بەرلەوەی پەلاماری بدرێت. گروپە میلیشیاکان "گەرا" یان لە عێراق زووتر دانا. بێگومان، ئەم کارە لە پێناوی ئەوە نەبوو کە سەدام بڕوا و ئیمانی بە ئیسلام هەبوو، بەڵکو، بەئاسانی، بۆ ئەوە بوو کە کاری وەبەرهێنانی سیاسی لەسەر ئاستی هۆشمەندی خەڵک بکات، بە مەبەستی ئەوەی رژێمە لاوازەکەی هەرەس نەهێنێت. هەموو هەوڵێکی سەرەکی سەدام لە یەکەم رۆژییەوە بۆ مانەوەی خۆی بوو لە دەستەڵاتدا!

تا ئێرە، هەموو لایەک، کەم تا زۆر ئاشنای ئەم مێژووە سەختە خوێناویەن، بەڵام پرسیاری ریشەیی و زیندوو کە دەبێت لە ئێستاوە بۆ ئاییندە، نەوەکان وەڵامی بدەنەوە؛ بۆ ئەو لێکەوتە سیاسیانە روویاندا، بۆ هەمیشە روو دەدەنەوە، بۆ ژینگەی سیاسی لەم ناوچەیەدا ژینگەیەکی بەستەڵەکە؟ واتە بەرەو پێشەوە هەنگاو نانێت، فراوانتر، ژیان لێرە بۆ وایە؟ سەرباری ئەو هەموو ناوەندەی لێکۆڵینەوە فیکری و سیاسی و ئابووری و کۆمەڵایەتی و کەلتووری لە رۆژهەڵاتی ناوەراست و لە دەوڵەتە عەرەبییەکان هەبوو و هەیە، بۆ ئەو فۆرمە سیاسییە و ئەو پەیوەندییە پڕ ململانێیەی نێوان پارتی سیاسی و ئیسلامی سیاسی هەمیشە رێژەی نەگۆرە و وەک خۆیەتی؟ بۆ ئەنجامی لێکۆڵینەوەکان شۆر نابنەوە نێو پرۆسەی بڕیاری سیاسی و کەس جورئەت ناکات تەنانەت دایالۆگێکی شارشتانی لەگەڵ ئایین بینا بکات؟ بۆ دەبێت، ئەگەر دایالۆگیش هەبێت، دەستبەجێ و خۆرسکانە هەردولا سەنگەر هەڵچنن وەک ئەوەی هەردوو لایەنەکە لە دوو مێژووی جیاوازەوە هاتبن، هەردووکیان، دەستبەجێ، هەست بە هەرەشە لەسەر وجودیان دەکەن، ئەگەر دایالۆگیش هەبێت، بەرلەوەی تەواو بێت، هەردووکیان لە دڵی خۆیاندا بڕیاڕی کوشتنی ئەوەی دیکەی داوە. پرسیارێکی دیکەی جەوهەری؛ بۆ پەڕینەوە لە دایالۆگەوە بۆ توندوتیژی سیاسی ئاسانترە، لەوەی کۆمەڵگە نەبێتە قوربانی و سەقامگیری سیاسی بێتە ئاراوە، لە هۆکارە دیارەکانی نەبوونی دایالۆگی سیاسی پەرەسەندوو و نەبوونی گەشەسەندنی ئابووری بەردەوام و بوونی کودەتای بەردەوام، نەبوونی پرۆسەیەکی دادپەروەرانەی حکومرانی بووە کە نوێنەرایەتی هەموو لایەک بکات. راستە، چەند کرداری گروپەکانی ئیسلامی سیاسی خەسڵەتی توندوتیژی سیاسیان هەبووە، ئەوەندە پەرچەکرداری مامەڵەی توندوتیژیانەی رژێمەکانی حوکمڕانیی بووە لە وڵاتانی میسر و سوریا و عێراق، ئەم پەیوەندییە، بەرجەستەکردنی ئەو هاوسەرگیرییە عورفیە بووە کە لەسەرەوە پێناسەمان کرد!

لە ئێستادا، پەیوەندییەکانی ئیسلامی سیاسی لەگەڵ پارتی سیاسی ئاستێکی دیکەی بەخۆوە دەبینێت، ئیسلامی سیاسی پارتی سیاسی لۆکەڵی جێ هێشتووە، رێکەوتنی سیاسی لەگەڵ ‌هێزە نێودەوڵەتییەکان دەکات. لە پاش شکستی فۆرمەکانی دامەزراندنەوەی دەوڵەت لەلایەن ئەمریکاوە پاش هێرشە دڕندەکانی یانزەی سێپتمبەر لە رۆژهەڵاتی ناوەراست و نەمانی متمانەی سیاسی بەهاوبەشە سیاسییەکان و گۆڕینی فەلەسەفی حوکم چ لە نێو ئەمەریکا و لە سیاسەتی دەرەوەدا، هەروەها لە پاش لێکترازان و جیابوونەوە و پێکهێنانی دەیان گروپی ئیسلامی سیاسی کە بوونە هۆی لاوازی کۆی بەرنامەی سیاسی گروپە ئیسلامییەکان، خاڵی هاوبەشی ستراتیژی گرنگ لە نێوان دامەزراوە فەرمییە نێودەوڵەتییەکان و گروپەکان هاتە ئاراوە، بۆ نموونە هاتنی شەرع بۆ سەر حوکم لە سوریا و هێنانەوەی تاڵبان بۆ ئەفگانستان، بەرهەمی ئەو رێکەوتنەن. ئەم فۆرمە لە پەیوەندی سیاسی بە جۆری دیکە باسمان لێوە کردوە، هاوسەرگیری عورفییە لە هەر کاتێکدا بێت هەڵدەوەشێتەوە.

ئێستا، هەرێمی کوردستان لە کوێی ئەم هاوکێشە و ململانێ سیاسیەدایە؟ چۆن بەرگری لە ناسنامەی نەتەوەیەک بکرێت کە خاوەنی جینۆساید و ئەنفالە؟ چۆن رێگری بکرێت لەوەی ئەم میراتە سیاسییە لە لایەن ئەو گروپە ئایینی-سیاسییانەوە چەواشە نەکرێت، کە لە ئایندەدا سەرهەڵدەدەن؟ هۆکاری سەرهەڵدانی ئیسلامی سیاسی لە کوردستان جیاوازە لەوەی میسر و بێگومان لەوەی عێراق. بوونی ئەم گروپە سیاسیە ناوخۆییە نوێیانە بۆ ئەوەیە کە جوگرافیای هەرێمەکە بخەنە ژێر رکێفی خۆیانەوە و بۆ مەرامی سیاسی تایبەت بەکاری بێنن.

شکستی ئەم ئەزموونەی ئێستای هەرێمی کوردستان، خوانەخواستە، دەبێتە هۆکاری سەرهەڵدانی پارتی ئیسلامەوی سیاسی کە کارکردنی دامەزراوە نێودەوڵەتییە فەرمییەکان ئاسانتر دەکات. تارمایی ئەو هێزانە هەن و چاوەڕوانی ئەو هاوسەرگیریە عورفییە دەکەن بۆ ئەوەی حوکم بکەن، ئەگەر هەرێمی کوردستان خۆی گرفتی سیاسی حوکمـرانی دوو زۆنی تێنەپەرێنێت و نەبێتە یەک زۆن، زۆنێکی کوردستانی بۆ هەمووان، ئەگەر لە هەرێمی کوردستان پەرلەمان چالاک نەکرێت و ئەگەر بە زووترین کات حکومەت پێکنەهێنرێت و ئەگەر هەرێمی کوردستان لە بری پەنابردن بۆ توندوتیژی سیاسی لەگەڵ نەیارانی ناوخۆی خۆیدا، دایالۆگی سیاسی پەیرەو نەکات، ئەگەر هەرێمی کوردستان چارەسەری ریشەیی بۆ گرفتی پەیوەندی لەگەڵ بەغدا نەدۆزێتەوە، کە یەکێک لە چارەسەرەکان زیادکردنی سەرچاوە سروشتییەکانی هەرێمی کوردستانە بۆ ئەوەی بە هیچ شێوەیەک پشت بە بەغدا نەبەستێت، ئەگەر ئەو سەرچاوانە بە پەیرەوکردنی پلانێکی یەکسانی دادپەروەرانە بۆ هەموو ناوچەکان پیادە نەکرێت، دەیان "شەرع"ی دیکە لە سەرەی نانەوادا وەستاون بۆ ئەنجامدانی ئەو هاوسەرگیرییە!

پوختەی قسە: تارمایی گروپە سیاسییەکان دیارن، لەبەرئەوەی هەمان هۆکاری شکستی سیاسی بە روونی دیارن، گرنگە بە گیانێکی بەرپرسانەو نیشتمانپەروەرانەوە مامەڵە لەگەڵ دۆخی سیاسی بکەین و هەوڵی خوڵقاندی ژینگەیەکی سیاسی دیکە بدەین کە متمانەی سیاسی بگەڕێنێتەوە بۆ پرۆسەی سیاسی. ئیرادەی سیاسی هاوبەش تەنیا چارەسەرەی سیاسییە کە دەبێت بێتە ئاراوە. ئیدراکی سیاسی بە مێژووی ئایین و هەرەشە سیاسییەکانی ناوچەکە گرنگە بەرجەستە بێت، لە هەمان کاتدا، هەوڵی رۆشنکردنەوەی رێگا و شەقامەکانی ئاییندە بدات تاوەکو لەو تەمە سیاسییە قووتاربین کە گەمارۆی داوین.

PM:02:02:23/11/2025

ئه‌م بابه‌ته 276 جار خوێنراوه‌ته‌وه‌‌

هەموو وتارەکان کاتێک لە وێستگە نیوز بڵاودەبێتەوە تەنها بیروبۆچونی خاوەنەکانێتی