سلێمانی: نەسەبێک لە دژی چاودێران
شەنگار سابیر
بۆ یادی سلێمانی ڕاستەقینە
1ـ بۆ یادکردنەوەی سلێمانی ئەمڕۆ پێویستی بە ئاماژەیەکی فەلسەفی هەیە بە مانا نیچەیەکە:
هەڵسەنگاندنەوەی بەهاکان، گەڕانەوە نەک بۆ نۆستالژیا بەڵکو بۆ سەرچاوەی ئەو هێزانەی کە شارەکەیان لە قاڵب داوە پێش ئەوەی لەلایەن سیستمی چاودێری و بیرۆکراسی و ئەفسانەی سیاسییەوە بگیرێت.
گێڕانەوەی زاڵ پێداگری لەسەر ئەوە دەکات کە سلێمانی "بۆتە شارێکی چەکدار"، شارێک کە بە تەنها بە مانای سەربازی پێناسە دەکرێت.
بەڵام ئەمە لێکدانەوەی کاردانەوەییە - ئەوەی نیچە ناوی دەنێت ئەخلاقی لاوازەکان، چیرۆکێک کە لەلایەن ئەو کەسانەوە دەگێڕدرێتەوە کە توانای خەیاڵکردنی هێزی دەرەوەی چەکیان نییە.
سەرچاوەی ڕاستەقینەی سلێمانی لە چەکدا نییە بەڵکو لە دووپاتکردنەوەدایە:
هێزێکی فیکری، چڕییەکی کولتووری، ئامادەیی بۆ بیرکردنەوەی مەترسیدار.
یەکێکە لەو چەند شارە کوردیانەی کە هێزی چالاکی بەرهەمهێنا - داهێنان، ڕەخنە، نائارامی فەلسەفی - نەک تەنها کاردانەوەی بەرامبەر ستەمکاری.
کەواتە وەرگرتنەوەی سلێمانی بریتییە لە ئەنجامدانی شیکارییەکی نەسەبی:
بۆ ئەوەی لێکدانەوە فەرمییەکان هەڵکەنێت و ئەو هێزە قووڵتر و دووپاتکەرەوەی ژیان ئاشکرا بکات کە ڕۆژێک پێناسەی کردووە
2 ـ سلێمانی پێش سیستمی برا گەورە: شارە ڕامنەکراوەکە.
پێش سەرهەڵدانی ئەوەی ئێمە پێی دەڵێین "سیستمی برا گەورە" - ماکینەی دەستێوەردانکاری چاودێری و پۆلیسی ئایدیۆلۆژی و خۆماڵیکردنی دامەزراوەیی - سلێمانی ـ شوێنێک بوو کە ئیمکانی ژیانی تێدا بوو، وەک ئەوەی نیچە لە کتێبی لەدایکبوونی تراژیدیا باسی دەکات:
فەزایەک کە دژایەتییەکان بەبێ چارەسەرکردن دەژیان، کە کولتوور تێیدا گەشە دەکات، چونکە ڕەتیدەکردەوە لەلایەن دەوڵەتەوە ڕوون بکرێتەوە.
ئەم سلێمانییەی پێشووتر بێ ڕام بوو، لە ڕووی فیکرییەوە مەترسیدار بوو، تەنانەت ئاژاوەگێڕ بوو — و ڕێک لەو ئاژاوەگێڕییەدا هێزی خۆی دەژیا.
شارەکە ڕێگەی بە فرەیی دەنگەکان، گرژییەکی دیدگاکان، وزەیەکی دیۆنیزی کە بوو بە بناغەی ژیانی کولتووری خۆی.
سیستمی چاودێری ئەمە تێکدەدات.
چاودێر هەوڵدەدات ئەو شتە بسەپێنێت کە نیچە پێی دەڵێ "ڕێزمانی ئەپۆلۆنی”:
ڕوونی، کۆنترۆڵکردن، پۆلێنکردن، پێوانەکردن.
بەڵام شارێکی وەک سلێمانی ناتوانێت وەک تەنها وێنەیەکی ئیداری بمێنێتەوە؛ دەبێت وەک ململانێیەکی ناوخۆیی بمێنێتەوە، وەک تێکچوونێکی داهێنەرانە.
3 ـ چاودێران و ماڵیکردنی ڕۆح
ئەوەی بەسەر شارەکەدا هات، کارەساتێکی ئاشنای نیچەییە:
هێزە چالاکەکان بەهۆی هێزی کاردانەوەوە خنکان.
چاودێران - چ سیاسی، دیجیتاڵی، یان دامەزراوەیی - شارەکەیان گۆڕی بۆ شتێک کە دەبێت چاودێری بکرێت نەک بابەتێک کە توانای دروستکردنی مانای خۆی هەبێت.
ئەمە جەوهەری ئامێری "برا گەورە”ی مۆدێرنە:
بە سادەیی چاودێری ناکات؛ بەڵکو بێلایەن خۆی نیشاندەدات. زیندوویی پێشبینینەکراوی شارێک کەمدەکاتەوە بۆ داتای پێشبینیکراو.
دەرئەنجامەکەی ئەوەیە کە نیچە ناوی دەنێت "ڕامکردنی ڕۆح".
ئەو شارەی کە سەردەمانێک بیرمەند و یاخی و شاعیر و ڕەخنەگری بەرهەم دەهێنا، پاڵ دەخرێتە پاڵ یەکسانی، ترسنۆکی، خۆسانسۆری.
ئەو وزە فیکرییەی کە ڕۆژانێک سلێمانی پێناسەی دەکرد، ئاڕاستە دەکرێتەوە بۆ گوێڕایەڵی بیرۆکراتی، ئەخلاقێکی خۆچاودێرکراو، ترس لە بینین.
4ـ بنەچەی ڕاستەقینە، شاری ویستی هێز نەک چەک.
بڵێین "سلێمانی شاری ڕەسەنی ئێمەیە”، ئیدیعاکردنی میرات نییە؛
بریتییە لە ئیدیعاکردنی سەرچاوە وەک هێز.
ناسنامەی شارەکە پێش دۆخی ئێستایەتی.
کە لە لایەن هێزە چالاکەکانی بیرکردنەوە لە قاڵب دراوە نەک هێزی کاردانەوەی چاودێری یان میلیتاریزم.
بیرۆکەی ئەوەی کە سلێمانی "شارێکی چەکدارە" ئاڵۆزییەکەی دەڕوخێنێت و دەبێتە کڵێشەیەک.
نیچە ئەمە وەک کەمکردنەوەی کۆیلە-ئەخلاقی ڕەتدەکاتەوە:
شار بەو شتانە پێناسە دەکات کە تووشی بووە نەک بەو شتانەی کە دروستی کردووە.
لەڕاستیدا سلێمانی شاری تفەنگ نییە بەڵکو شاری پرسیارە.
هێزی لە ڕەخنە، کولتوور، کراوەیی بەرامبەر بە دژایەتیدا هەیە - ئەو سیفەتانەی کە ڕژێمەکانی چاودێریکردن ناتوانن بەرگەی بگرن و لە ژێر گوتاری بەردەوامی ئایدۆلۆژیدا دەیخنکێنن.
5 ـ چۆن سلێمانی دەدۆزینەوە؟
وەرگرتنەوەی شارەکە لە ڕێگەی دووبارە بەهادانانەوە،
وەرگرتنەوەی سلێمانی، تەحەدای پلەبەندی ئێستای بەهاکانە کە بەڕێوەی دەبات.
دەبێت ئاشکرای بکەین کە چۆن هەموو پێکهاتەیەکی سەیرکردن - لایەنە سیاسییەکان، دامەزراوە ئەمنییەکان، چاودێریکردنی دیجیتاڵی - لە ڕێگەی ترس لە پێشبینینەکراوییەوە کاردەکات.
چاودێران ڕقیان لە سلێمانیە نەک لەبەر ئەوەی چەکدارە بەڵکو لەبەر ئەوەی بیردەکاتەوە. هەموو ڕژێمێکی سیاسی کە جەوهەرێکی میلیتاریستی هەبێت، ڕقی لە بیرکردنەوەیە. لێرەوە فەلسەفە لە هەمووکات گرنگترە بۆ دۆخی کورد و شارەکانمان، سلێمانیش لە نێویاندا.
ئامادەگی نیچە لێرەدایە کە بەیادی بهێنینەوە سلێمانی دەبێت توانای ڕەخنەگرتن لەخۆی هەبێت، توانای بەرگری لە بەرامبەر ئەخلاقی کاردانەوەدا هەبێت.
ئەمە گەڕانەوەیەکی ڕۆمانسی نییە بەڵکو بەهادانێکە: دروستکردنی سیستمێکی بەهای نوێ کە تێیدا هێزی سلێمانی لە میلیتاریزمەوە نییە بەڵکو لە بوێری مانەوەی وەک فەزای هێزی چالاکەوە سەرچاوە دەگرێت.
6 ـ ئەرکی ڕەسەن: شارە چاودێری نەکراوەکە.
ئایندەی سلێمانی بەندە بە گەڕاندنەوەی ئەوەی کە چاودێریکردن لەناوی بردووە:
ئەو ساتەوەختە چاودێرنەکراوە، ئەو فەزایەی کە بیرۆکەی نوێ دەتوانێت سەرهەڵبدات بەبێ ئەوەی دەستبەجێ حوکم بدرێت، چاودێری بکرێت، یان لایەندار بکرێت.
نیچە فێری ئەوەما دەکات کە هەموو کولتوورێک کاتێک دەمرێت کە زیاد لە پێویست ڕێکدەخرێت، کاتێک لە غەریزەکانی خۆی دەترسێت.
ئەمڕۆ سلێمانی مەترسی ئەوە هەیە ببێتە کولتوورێکی لەو جۆرە — مەگەر خەڵکەکەی مافی مەترسی فیکری وەرگرنەوە.
کەواتە یادکردنەوەی شارەکە نابێت ئیدی ماتەمینی بێت ـ مەبەستم ئاهەنگێڕانی کوێرانەیەـ بەڵکو دەبێت داوای بەئاگاهێنانەوەی هێزە ڕەسەنەکانی خۆی بکات.
شارێک پێش چاودێران.
شارێک کە هی ئەوانەیە بیر دەکەنەوە نەک ئەوانەی چاودێری دەکەن و دایدەپەڵۆسن.
شارێک کە هێز بە داهێنان دەپێورێت نەک بە کۆنتڕۆڵ.
سلێمانی دەبێت دووبارە دووپات بکرێتەوە - نەک وەک یادەوەرییەک، نەک وەک هێمایەک، بەڵکو وەک هێزێکی زیندوو کە توانای بەرەنگاربوونەوەی ئەو ئامێرە کارلێککەرەی هەیە کە هەوڵی خۆماڵیکردنی دەدات.
ئەمە، لە کۆتاییدا، ڕاستی نیچەیە:
شارەکان کاتێک هێرش دەکرێنە سەریان نامرن.
شارەکان کاتێک دەمرن کە واز لە دروستکردنی مانا دێنن.
سلێمانی لەو ساتەدا دەژێتەوە کە خەڵکەکەی ڕەتیدەکەنەوە سیستمی پۆلیسی و چاودێران پێناسەی شارەکە بکەن کە ڕێگەی پێدراوە ببێتە چی.
ئێمە سلێمانییەکەی شێرکۆ بێکەس و ژەنراڵی پایز و شانۆکارانمان دەوێتەوە، سلێمانییەکەی بەختیار عەلی و وێنەکێشەکانیمان دەوێتەوە، من سلێمانییەکەی خۆمم دەوێتەوە کە بە ڕووتی و لەو پەڕی ئازادیدا نیچەیانە بەشەقامەکانیدا دەسوڕاینەوەو گۆرانی سەرخۆشانەی خۆمانمان دەگووت.
AM:10:48:15/11/2025
ئه‌م بابه‌ته 248
جار خوێنراوه‌ته‌وه
هەموو وتارەکان کاتێک لە وێستگە نیوز بڵاودەبێتەوە تەنها بیروبۆچونی خاوەنەکانێتی