لە کەمپی یەکێتیدا ئازادترین یان لە کەمپی پارتی

لەملا ئازادیت یان لەولا؟ یەکێتی و پارتی بەشێک لە رۆژەکانی بانگەشەی هەڵبژاردنیان بەم بابەتەوە بەسەربرد کە بابەتێکی ژیارییە بۆ هاوڵاتیانی هەرێم، بەتایبەتی ئازادیخوازان و رۆژنامەنووسان و بابەتێکی بەبازاڕکردنی پەتییە بۆ پارتی و یەکێتی لەدەوروبەری هەڵبژاردندا. بۆ ئەوان، ئامانج خوودی ئازادی نییە و شتێکی ترە؛ بۆ ئێمەش خوودی ئازادییە و هیچ شتێکی تر نییە.

بەم بەرەو هەڵبژاردنە بۆ ئەوەی کەمێک لەو بابەتە تێبگەین با گفتوگۆکەمان ببەینەوە خاڵی سەرەتا، دنیا گۆڕاوە و هەرشتێک دەڵێیت پێوانەدەکرێت و حساب و کتابی خۆی هەیە، بە بابەتی ئەم نووسینەشەوە کە ئازادییە. خانەی ئازادی (Freedom House) دامەزراوەیەکی ئەمریکییە و ساڵی 1941دا دامەزراوە، ساڵانە ریزبەندیی ئازادی لەسەرتاسەری جیهاندا دەخاتەڕوو، بەگوێرەی ریزبەندیی ساڵی 2025، عیراق، بێگومان کە هەرێمی کوردستانیش دەگرێتەوە، ووڵاتێکی "نائازادە"، لە تێکڕای هەڵسەنگاندنەکەدا، عیراق (31) لە (100)ی هێناوە، لە هەڵسەنگاندنی مافە سیاسییەکاندا، (16) لە (40)ی هێناوە و لە ئازادییە مەدەنییەکاندا (15) لە (60)ی هێناوە.

هاوکات، عیراق لە پێوەرەکانی دیموکراسی (Democracy Index)ی ساڵی 2024دا وەک "دیموکراسی" پۆلێن نەکراوە، بەڵکو بە "ڕژێمێکی دەسەڵاتخواز" وەسفکراوە بەهۆی هۆکارەکانی وەک گەندەڵی، کاریگەریی دەرەکی و لاوازی سەروەری یاسا. لە کاتێکدا کە هەڵبژاردن و نوێنەرایەتیکردن هەن، بەڵام دامەزراوە فەرمییەکان لاوازن و مافەکان پێشێل دەکرێن. جا لە ووڵاتێکدا، کە لە ریزبەندی نائازادەکانە، ئایا هاوڵاتیانی هەرێمی کوردستان لە زۆنی یەکێتی ئازاددترن یان لە زۆنەکەی پارتی، مایەی هەڵوێست لەسەرکردنە.

لەتەوەری مافە سیاسییەکاندا، بەگوێرەی هەڵسەنگاندنەکەی "خانەی ئازادی"، بەتایبەتی لە بابەتی هەڵبژاردن، فرەیی سیاسی و حکومەتی کارادا، عیراق بە هەرێمیشەوە لانی کەم لە بەشێک لە پرسیارەکاندا (2)یان (3) لە (4)هێناوە، بەڵام لە بابەتی وەک ئایا هەڵبژاردنە سیاسییەکانی خەڵک دوورن لە زاڵبوونی هێزگەلێک کە لە دەرەوەی کایەی سیاسین، یان هێزە سیاسییەکان کە ئامرازی بەدەر لە سیاسی بەکاردەهێنن؟ یان ئایا سەرۆکی حکومەت و نوێنەرانی یاسادانانی نیشتمانی کە ئازادانە هەڵبژێردراون، سیاسەتەکانی حکومەت دیاری دەکەن؟ یان ئایا حکومەت بە کراوەیی و شەفافیەت کاردەکات؟ عێراق (1) لە (4)هێناوە.

کەمێک پشتڕاستکردنەوە:
(سلێمانی، هەولێر): پارتی و یەکێتی کەی وویستیان هەڵبژاردن دەکەن، کەی وویستیان حکومەت پێکدەهێنن، کەی وویستیان بودجە ئەبەن بۆ پەرلەمان؛ واتە هەڵبژاردنە سیاسییەکانی هەردوو زۆنەکە دوورنین لە زاڵبوونی هێزگەلێک کە لە دەرەوەی نوێنەرانی خەڵک رەفتاردەکەن و حکومەت ئازادانە و بە کراوەی کارناکات. منەتی هەڵبژاردن هەزەلییە لەبەرئەوەی هەڵبژاردن لە کۆریای باکور کە (لە هەڵسەنگاندنەکەدا (3) لە (100)ی هێناوە)، ئێران کە (لە هەڵسەنگاندنەکەدا (11) لە (100)ی هێناوە) و روسیا کە (لە هەڵسەنگاندنەکەدا (12) لە (100)ی هێناوە) دواناکەوێت، بە رێکوپێکی لەکاتی خۆیدا بەڕێوەدەچێت، بەڵام پرسیارە گەوهەرییەکە ئەوەیە ئازادن یان نا.

یاریکردن بە سازدانی هەڵبژاردن بووە بە خوویەکی نادیموکراتیانە کە ئازادیی بڕیاردانی هەڵبژاردنی لە هاوڵاتیان لە هەردوو زۆنەکە قۆرغکردووە، ئێستا نەک پارتەکان بەڵکو سەندیکا و دامەزراوەکانیش بە ئارەووی خۆیان هەڵبژاردن دەکەن، دواجار کەی بووە بیستوتە کە سەندیکای رۆژنامەنووسان یان پارێزەران هەڵبژاردن بکەن.

هاوکات، بەگوێرەی هەڵسەنگاندنەکە، لە تەوەری ئازادییە مەدەنییەکاندا، بەتایبەتی لە بابەتی ئازادیی رادەربڕن و باوەڕ، مافی رێکخراوەیی و گردبونەوە، سەروەریی یاسا و ئۆتۆنۆمی کەسی و مافی تاک عیراق بە هەرێمیشەوە پلەیەکی خراپی هێناوە و لە ژمارەیەکی زۆر لە پرسیارەکاندا (سفر)یان (1) لە (4) هێناوە.

لە بابەتی ئازادیی رادەربڕندا، لە هەموو پرسیارەکانی وەک ئایا میدیای ئازاد و سەربەخۆ هەیە؟ ئایا تاکەکان ئازادن لە پراکتیزەکردن و دەربڕینی باوەڕی ئایینی یان بێباوەڕی لە کایەی گشتی و تایبەتدا؟ ئایا ئازادیی ئەکادیمی هەیە و ئایا سیستەمی پەروەردە دوورە لە تەڵقینی سیاسیی بەرفراوان؟ یان ئایا تاکەکان بێترس لە چاودێریکردن یان تۆڵەسەندنەوە ئازادن لە دەربڕینی بۆچوونی شەخسی خۆیان لەسەر بابەتگەلی سیاسی یان هەستیاری تر؟ عیراق بە هەرێمیشەوە (1) لە (4)هێناوە.

کەمێک پشتڕاستکردنەوە، لە 2025 چی روویداوە لە هەردوو زۆنەکە:
(هەولێر): 9ی شوباتی 2025، هێزە ئەمنییەكانی هەولێر، شەپۆلێكی پێشێلكارییان دژ بە رۆژنامەنوسان و كەناڵەكانی راگەیاندن کرد، لەكاتی روماڵكردنی خۆپیشاندانی مامۆستایان لە سنوری دێگەڵە، رێگری لە دەیان رۆژنامەنوس و كەناڵی راگەیاندن كرا روماڵی تەواوەتی بكەن، تیمە رۆژنامەوانییەكانیان روبەڕوی پێشێلكاریی بونەوە.

(سلێمانی):52ی شوباتی 2025، لانیكەم 12 رۆژنامەنوس و میدیاكار لە شەش دەزگای راگەیاندن، لەلایەن هێزە ئەمنییەوە پێشێلكارییان بەرامبەر كرا. هێزە ئەمنییەكانی سلێمانی بە جلوبەرگی مەدەنی و سەربازییەوە لێشاوێك لە پێشێلكارییان لە شێوەی دەستگیركردن، پەلاماردان و راوەدونان، رێگریكردن لە روماڵ و ئازاردانیان کردووە، لەوكاتەی رۆژنامەنوسان دەیانویست روماڵی ناڕەزاییەكانی مامۆستایان بكەن دژی پێنەدانی موچەكانیان ئەو پێشێلكارییانە لەسەر رێگای سلێمانی – عەربەت.

(هەولێر): 19ی ئابی 2025، دادگای کەتنی بنەسڵاوە سزای چوار ساڵ و پێنج مانگ زیندانیكردنی بۆ رۆژنامەنووس شێروان شێروانی دەركرد، ئەوەش بۆ جاری سێیەم و لەسەر سكاڵای ئەفسەرێكی پاسەوانی چاکسازیی گەورانی هەولێر، گوایا شێروان شێروانی لەناو زینداندا هەڕەشەی "كوشتنی" لێكردووە.

(سلێمانی): 22ی ئابی 2025، شارەکە بە بۆنی بارووت و خوێن خەبەری دەبێتەوە، هێزێكی ئەمنی لە سلێمانی تەواوی كەلوپەل و پێداویستییەكانی كەناڵی ئاسمانیی زووم-یان بۆ شوێنێكی نادیار گواستۆتەوە، ئەوەش دوای ئەوەی بە چەك و ئۆتۆمبێلی سەربازییەوە، هەڵیانكوتایە سەر كەناڵەكە و كۆتاییان بە پەخشەكەی هێنا.

(سلێمانی): 8ی تشرینی یەکەمی 2025، وەزیری ئاوەدانكردنەوە لەسەر هەواڵێكی ئاسایی (درەو) سكاڵایەكی لەسەر دامەزراوەی میدیایی درەو و سەرنوسەری درەو (محەمەد رەئوف) تۆماركردووەو داوای بڕی (ملیارێك) دینار دەكات.

(دهۆک): 28ی تشرینی یەکەمی 2025، سیروان غه‌ریب، سه‌رنووسه‌ری‌ وێستگه‌نیوز رایگه‌یاند، به‌ تۆمه‌تی‌ تێكدانی‌ ئاسایشی‌ نیشتیمانی هه‌رێمی‌ كوردستان، داواكاریی‌ گشتیی دهۆك سكاڵای‌ یاسایی‌ له‌سه‌ر وێستگه‌نیوز تۆماركرد و ئه‌و سكاڵایه‌ی‌ داواكاری‌ گشتیی دهۆك له‌سه‌ر رووماڵی‌ شه‌ڕی‌ نێوان هه‌ركییه‌كان و هێزه‌ ئه‌منییه‌كانی‌ شاری‌ هه‌ولێره‌ كه‌ له‌ رێکەوتی 8ی‌ 7ی‌ 2025 له‌ قه‌زای‌ خه‌بات روویدا.

(سلێمانی) 2ی تشرینی دووەمی 2025: بەهۆی هەوڵدان بۆ پەخشکردنی ئەڵقەیەکی بەرنامەی تاوتوێ کە میوانداریی شاسوار عەبدولواحیدـی سەرۆکی جوڵانەوەی نەوەی نوێی دەکرد، پەخشی کەناڵی NRT ڕاگیرا.
هەر بەگوێرەی هەڵسەنگاندنەکە، سەبارەت بە سەروەریی یاسا، لە هەموو پرسیارەکانی وەک ئایا دەسەڵاتی دادوەریی سەربەخۆ هەیە؟ ئایا ئیجرائاتیی یاسایی لە بابەتە مەدەنی و تاوانکارییەکاندا زاڵە؟ ئایا یاسا، سیاسات و پراکتیزەکردنەکان گەرەنتی مامەڵەی یەکسان لەگەڵ توێژە جیاوازەکانی دانیشتوواندا دەدەن؟ عیراق بە هەرێمیشەوە (سفر) لە (4)هێناوە.

کەمێک پشتڕاستکردنەوە:
(هەولێر): سەرۆکی یەکێتی ساڵێک لەمەوبەر لە دیداری مێریدا لە هەولێر ووتی،" بۆ رائەکەینە مەحکەمەی بەغا، چونکە مەحکەمەی ئێرە مەحکەمە نییە برا، با سەریحبین لەگەڵ یەکتری، مەحکەمە نییە. مەحکەمە، حاکمی نەگبەت لە ماڵەوە دانیشتووە پەیامێکی بۆ دێت لەدەزگایەکی ئەمنییەوە، لەهەر کامێک لا بێت، ئەڵێ تۆ سبەینێ وائەکەی. ئەڵی بەسەرچاو، چی بکەم، ئێ ئەوە مەحکەمەیە، خەڵک هانبدات بۆ ئەو مەحکەمەیە؟ نەخێر."
یەکێتی و پارتی هەڵەیەکی ستراتیژی دەکەن کاتێک هەردوو کەمپەکە وا بەسادەیی بەیەکتر بەراورد دەکەن. چیرۆکەکە لەوە گەورەترە. ئازار و سنورەکانی خوودسانسۆری گەیشتۆتە ئاستێکی تەواو خراپ لای رۆژنامەنوسان، چالاکوانان، نووسەران و هەموو ئەوانەی لەدەرەوەی بازنەی بەهێزی ناو پارتی و یەکێتی بیردەکەنەوە.

لە دوایین کتێبیدا، "رایەڵە: مێژوویەکی کورتی تۆڕەکانی زانیاری لە چاخی بەردینەوە تا ژیریی دەستکرد"، یۆڤاڵ نوح هەراری، دەڵێت، ئەو سەرکردانەی شەیدای دەسەڵاتی رەهان، بۆ گەیشتن بەو ئامانجە، بە هێرشکردنە سەر دادگا و میدیای سەربەخۆ دەستپێدەکەن، هەوڵی کۆنترۆڵکردنی دادگاکان دەدەن لەرێی کڕینی دادوەرەکانەوە و لە گەڵ پوکاندنەوەی دامەزراوەکانی میدیای سەربەخۆ، ماشێنی میدیایی تایبەت بەخۆیان دادەمەزرێنن. وەک ئەو دەڵێت، دواتر ناوەندە ئەکادیمییەکان، شارەوانییەکان، رێکخراوەکانی کۆمەڵگەی مەدەنی و بزنس یان لەبەریەک هەڵدەوەشێنرێن یان دەخرێنە ژێر سانسۆری حکومەتەوە. ئەو فەیلەسوفە، ئەو دامەزراوانەی ناومانهێنان بە "میکانیزمەکانی خۆڕاستکردنەوە؛ ناودەبات کە مەرجی ژیان و مردنن بۆ دەسەڵاتێکی دیموکرات.

ئایا لە هەردوو کەمپەکەی یەکێتی و پارتییدا دادگاکان سەربەخۆن، ئایا ئەو چەند دامەزراوە میدیاییە سەربەخۆیەی هەن بەرەو پوکانەوە ناچن چونکە بەرگەی مونافەسەکردنی ماشێنی میدیای حزبی و شەخسی ناگرن. ئایا ناوەندە ئەکادیمییەکان سەربەخۆن، ئایا حکومەت هەوڵی لاتەریککردنی رێکخراوەکانی چالاکی کۆمەڵگەی مەدەنی نادات، ئایا بۆ راهێنانیکی یەک کاتژمێری لەسەر چۆنیەتی داواکردنی مۆڵەتی نەخۆشی لە دامەزروە میدیایەکەتدا پێویستت بە مۆڵەتی ئاساییش نییە؟ پرسیارێکی کراوەیە.

کەمێک پشتڕاستکردنەوە:
(سلێمانی): 29ی تشرینی دووەمی 2025، زیاتر لە (50) تۆڕ، ڕێکخراو و کەسایەتی، بانگەوازێکیان بڵاوکردەوە، کە دەڵێت هەنگاوێکی پلان بۆ داڕێژراوە هەیە بۆ دانانی ڕێکخراوە نا حکومییەکانی کۆمەڵگەی مەدەنی لە ژێر کۆنترۆڵدا و بۆ ئەو مەبەستە چەند ساڵێکە ژمارەیەکی بەرچاو لە ڕێکخراوی ناحکومی دامەزراون کە پەیوەندیی ڕاستەوخۆ یان ناڕاستەوخۆیان لەگەڵ حزبە سیاسییە دەسەڵاتدارەکان و کەسایەتییە سیاسییەکاندا هەیە. بەو هۆیەوە لەناو زیاتر لە شەش هەزار ڕێکخراوی نا حکومی لە هەرێمی کوردستان، گروپێک رێکخراو جیاکراونەتەوە و مۆڵک و بودجەی گشتی وەردەگرن، بەبێ میکانیزمێکی ڕوون و بوونی شەفافیەت و لێپرسینەوە.

دیارە هەویری ئەوەی لە سلێمانی ئازاددتری یان لە هەولێر ئاو زۆر دەکێشێت. یەکێتی و پارتی ئەوەی ویستویانە بە سەر زەوی و بنزەوی کوردستان کردویانە بۆشیان چۆتە سەر، بەڵام پێناچێت لە هەوڵی قایلکردنمان بەوەی کامیان ئازادیخوازترن سەرکەوتووبن. وادیارە لە پاییزی جێبەجێکردنی بەڵێنەکانی ئازادیدان، ئەگەر پاییزیش مابێت، تا ئاگادارکردنەوەی دواتریش، وەک نوسەر. رامیار مەحمود دەڵێت:
ئێمە کۆمەڵێک خەڵکی دەست بەسەرین
لە کەمپەکانی پارتی و یەکێتیدا، ئەگەر کەسێک گوێی لە دەنگمانە، دەنگمان بگەیەنن.

PM:06:16:08/11/2025

ئه‌م بابه‌ته 384 جار خوێنراوه‌ته‌وه‌‌

هەموو وتارەکان کاتێک لە وێستگە نیوز بڵاودەبێتەوە تەنها بیروبۆچونی خاوەنەکانێتی