بۆ ئه‌وه‌ی ده‌سه‌ڵاتداران پانتایی گشتی داگیرنه‌كه‌ن!
کاوە محمود
بەشی یه‌كه‌م
پانتایی گشتی ئه‌و ناوه‌نده فراوانه‌یه له ژیانی كۆمه‌ڵایه‌تی، كه تاكه‌كان بواری گفتوگۆكردنی ئازادانه‌یان ده‌رباره‌ی بابه‌تی په‌یوه‌ند به كۆمه‌ڵگاوه هه‌یه. به‌و مه‌به‌سته‌ی كارلێكردنیان له‌سه‌ر كار‌و هه‌ڵوێستی سیاسی هه‌بێت‌و، به‌م جۆره پانتایی گشتی ده‌بێته ئه‌و شوێن‌و بواره‌ی ڕای گشتی له ڕه‌وشێكی تایبه‌تدا داده‌ڕێژێت.
چه‌مكی گشتیبوون‌و بابه‌تی گشتگیر، له ته‌وه‌ر‌و بواری سه‌ره‌كی چه‌مكه‌كانی ته‌ندروستی گشتی‌و خوێندنی گشتی‌و ڕای گشتی‌و خاوه‌ندارێتی گشتی خۆیده‌بینێته‌وه.
به پێی بۆچوونی (یۆرگن هابرماس) نیوه‌ی بۆنه‌‌و ڕووداوه‌كانی كۆمه‌ڵگا گشتییه‌‌و، (هانا ئه‌رنت)یش پێی وایه پانتایی گشتی ئه‌و جیهانه هاوبه‌شه‌یه، كه كۆمانده‌كاته‌وه‌‌و ماوه نادات به‌ریه‌كتر بكه‌وین.
ئه‌گه‌ر له ڕوانگه‌ی بۆچوونی ئه‌م دوو بیرمه‌نده‌ی قوتابخانه‌ی فرانكفۆرت، كه قوتابخانه‌یه‌كی فه‌لسه‌فی ڕه‌خنه‌گرانه‌یه بڕوانینه پانتایی گشتی له هه‌رێمی كوردستاندا، ئه‌وا ئه‌و پانتاییه بریتییه له بوونی كۆمه‌ڵگایه‌ك تاكه‌كانی له گفتوگۆی گشتی ڕه‌خنه‌گرانه به‌شدارده‌بێت، به مه‌به‌ستی گه‌ڵاڵه‌كردنی ڕای گشتی‌و گه‌یاندنی به ده‌سه‌ڵات‌و كارتێكردن له كاتی وه‌رگرتنی بڕیاری چاره‌نووسسازدا، له‌سه‌ر بنه‌مای ئازادی كۆبونه‌وه‌‌و دامه‌زراندنی ڕێكخراوی مه‌ده‌نی‌و سیاسی‌و، ئازادی ڕاده‌ڕبڕین‌و، بڵاوكردنه‌وه‌ی ڕابۆچوون سه‌باره‌ت به سه‌رجه‌م بابه‌ته‌كانی كاروباری گشتی به شێوه‌یه‌كی ئازاد‌و دوور له كۆنتڕۆڵكردن‌و فشاری ئابووری‌و سیاسی ده‌سه‌ڵات.
داڕشتنی ڕای گشتی‌و كارتێكردنه سه‌ر پانتایی گشتی به‌شێكه له تێزی ناكۆكی‌و ململانییه‌كانی كۆمه‌ڵگا‌و، بوونی تێڕوانین‌و به‌رژه‌وه‌ندی جیاواز‌و خوێندنه‌وه‌ی جیاواز بۆ ئه‌رك‌و پێداویستیه‌كان له قۆناغێكی مێژوویی دیاریكراوه‌دا.
له‌م ڕوانگه‌یه‌وه خودی بابه‌تی پانتایی گشتی بواری ململانییه‌كی توندی كومه‌ڵایه‌تییه‌‌و، هه‌رده‌م چین‌و توێژی كۆمه‌ڵایه‌تی ده‌سه‌ڵاتدار‌و كاریگه‌ر له‌سه‌ر چالاكی ئابووری‌و سیاسی كۆمه‌ڵگا، كار بۆ سه‌روه‌ریكردنی كه‌لتوور‌و نه‌ریت‌و به‌هاكانی خۆی به شێوازی جۆراجۆر ده‌كات‌و، كار بۆ لێڵكردن‌و به‌مه‌به‌ست تێكه‌ڵكردنی چه‌مكه‌كان یه‌كێكه له ڕێگاكانی كاركردنی بۆ كۆنتڕۆڵكردن‌و درووستكردنی هۆشمه‌ندنی چه‌واشه، سه‌باره‌ت به‌و بابه‌تانه‌ی به‌شێكن له گفتوگۆی نێو پانتایی گشتی كۆمه‌ڵگا، به مه‌به‌ستی قه‌ناعه‌تپێكردنی به‌رامبه‌ر، كه به‌رده‌وامبوونی بۆچوون‌و چالاكییه‌كانی وه‌ك قه‌واره‌‌و ڕێكخراوی سیاسی‌و مه‌ده‌نی‌و ڕه‌وتی هزری كارێكی بێبه‌رهه‌مه‌‌و ئاكامی نییه‌‌و، له كۆتایشدا مه‌به‌ستی سه‌ره‌كی پاوانكردنی پانتایی گشتییه له‌لایه‌ن ده‌سه‌ڵاته‌وه.
له هه‌رێمی كوردستاندا به‌رده‌وام كار بۆ كۆنتڕۆڵكردنی پانتایی گشتی له بازنه‌ی به‌رژه‌وه‌ندییه‌كانی چین‌و توێژ‌و ده‌سه‌ڵات به شێوازی جۆراجۆر كراوه‌‌و، هه‌رده‌م له‌م بواره‌دا ده‌سه‌ڵاتداران تیزی نوێ‌و كاریگه‌ر به پێی ریتمی ناكۆكی‌و ململانییه‌كان ده‌خه‌نه نێو گۆڕه‌پانی ئه‌و بابه‌تانه‌ی جێگای گفتوگۆی بواری پانتایی گشتین، به‌و مه‌به‌سته‌ی له كۆتاییدا سیاسه‌تی گشتی بریتیبێت له گوتاری چینی ده‌سه‌ڵاتدار‌و شێواز‌و ڕه‌فتاری حوكمرانی خۆی.
زه‌قترین شێواز بۆ لاوازكردنی كارتێكردنی ڕۆڵی حزب‌و ڕێكخراوه‌ی مه‌ده‌نی‌و ڕای كه‌سایه‌تی سیاسی‌و كۆمه‌ڵایه‌تی‌و ڕۆشنبیری، كاركردنه بۆ واڵاكردنی وێنه‌یه‌كی چه‌قبه‌ستو‌و بێ ئاكام سه‌باره‌ت به بوون‌و گرنگی‌و كارتێكردنی چه‌ندین چه‌مك به‌و مه‌به‌سته‌ی له كۆتاییدا ده‌سه‌ڵات به به‌رامبه‌ره‌كه‌ی بڵێت: بوونی تۆ‌و بۆچوونه‌كانت بێ سووده.
ئه‌م ئاراسته‌یه له كاری ده‌سه‌ڵات، كه مه‌به‌ست لێی پاوانكردنی ڕای گشتییه ئه‌م ڕێچكانه ده‌گرێته‌وه:
1ـ هاوتاكردن نێوان كاری سیاسی‌و كاری په‌رله‌مانی:
كاری سیاسی بریتییه له وه‌رگرتنی هه‌ڵوێست له سه‌رجه‌م دیارده‌‌و بابه‌ته‌كان، كه له ژیانی كۆمه‌ڵگادا دووچاری مرۆڤ ده‌بێته‌وه‌‌و، تاك وه‌ك خود‌و تاك وه‌ك به‌شێك له پێكهاته‌ی كۆمه‌ڵایه‌تی ئیتنی‌و چینایه‌تی به كۆمه‌ڵ، هه‌ڵوێستی لێوه‌رده‌گرێت‌و كار بۆ ئه‌نجامدانی ده‌دات، له كاتێكدا كه له به‌رژه‌وه‌ندیدا بێت‌و، كار بۆ دژایه‌تیكردنی ده‌كات له دۆخێكدا دژ به‌رژه‌وه‌ندییه‌كانی بێت. به‌م جۆره كاری سیاسی به‌شێكه له پرۆسه‌ی گۆڕانكاری كۆمه‌ڵایه‌تی.
شێواز‌و جۆره‌كانی كاری سیاسی هێنده فره‌بوون به خۆیه‌وه ده‌بینێت، كه ده‌كرێ هه‌ر كار و چالاكییه‌كی مرۆڤ له چوارچێوه‌ی كاری سیاسی به‌كار بێت‌و، له پانتایی گشتی شوێنی خۆی له چوارچێوه‌ی یاساكانی ململانیی دژه‌كان بكاته‌وه‌‌و، به كه‌ڵه‌كه‌بوونی شاره‌زایی‌و به‌رده‌وامبوون كارتێكردنی له‌سه‌ر گه‌ڵاڵه‌كردنی ڕای گشتی هه‌بێت.
كار‌و چالاكی سیاسی بابه‌تێكی ڕۆژانه‌یه، كه له په‌یوه‌ندی ڕۆژانه له‌گه‌ڵ خه‌ڵك‌و ده‌ڕبڕینی هه‌ڵوێست له‌مه‌ڕ ڕووداوه‌كان ده‌رده‌كه‌وێت‌و، كاری په‌رله‌مانیش به‌شێكه له‌كاری سیاسی، به‌ڵام هه‌رگیز ناكرێت كاری سیاسی ته‌نیا له كاری په‌رله‌مانی ببینرێته‌وه.
حزبی شیوعی كوردستان باوه‌ڕی به كاری په‌رله‌مانی هه‌یه‌‌و، له ئه‌زموونی مێژوویی بزوتنه‌وه‌ی كۆمۆنیستی جیهان كاری په‌رله‌مانی وه‌ك به‌شێك له كار‌و چالاكی سیاسی فاكته‌رێكی تێكۆشانه بۆ كۆڕانكاری كۆمه‌لایه‌تی‌و زۆر جار به پێی ئه‌و ئه‌زموومانه باس له كاركردن له په‌رله‌مانی كۆنه‌په‌رست‌و سه‌ندیكای ڕووزه‌رد كراوه، به‌ڵام له هه‌مان كاتدا به هیچ شێوه‌یك ئه‌م بزافه شۆڕشگێرییه كاری په‌رله‌مانی به جێگره‌وه‌ی كار‌و چالاكی سیاسی ڕۆژانه‌ی هه‌مه‌جۆر دانه‌ناوه‌‌و كاری په‌رله‌مانی ته‌واوكه‌ری شێوازه‌كانی دیكه‌ی كاری سیاسییه‌وه بووه.
ئه‌م بۆچوونه سه‌باره‌ت به كاری په‌رله‌مانی به پێچه‌وانه‌ی ئه‌و ئاراسته‌یه‌ی، كه زۆر جار له كوردستاندا بانگه‌شه بۆ دانانی كاری په‌رله‌مانی وه‌ك جێگره‌وه بۆ كاری سیاسی به مانا فراونه‌كه‌ی ده‌كرێت. له زۆر شوێنی جیهاندا گومان‌و پرسیار سه‌باره‌ت به سوود‌و به‌های خودی دیموكراسی په‌رله‌مانی‌و كاری په‌رله‌مانی بۆ ئه‌نجامدانی گۆڕانكاری كۆمه‌ڵایه‌تی، یان گۆڕانكاری سیاسی ده‌كرێت. بۆ نموونه له دوا هه‌ڵبژاردنی په‌رله‌مانی فه‌رنسا وه‌ك ده‌وڵه‌تێكی سه‌رمایه‌داری ناوه‌ند ڕه‌وتی چه‌پ زۆربه‌ی ده‌نگی وه‌ده‌سهێنا، به‌ڵام ماكرۆن ته‌نانه‌ت كه‌سێكی له‌و ڕه‌وته بۆ دامه‌زراندنی حكومه‌تی نوێ ڕانه‌سپارد. له دوا هه‌ڵبژاردنی ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌رانی عێڕاق كه ده‌وڵه‌تێكی سه‌رمایه‌داری وابه‌سته ڕه‌وتی سه‌ده‌ر، كه له‌گه‌ڵ هاوپه‌یمانه‌كانی زۆربه‌بوون بواری پێنه‌درا حكومه‌ت درووست بكات‌و، ته‌نانه‌ت فراكسیۆنی ئه‌و ڕه‌وته له ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌ران نوێنه‌ران كشانه‌وه‌‌و، كه‌مایه‌تی هه‌ڵبژێردراو حكومه‌تی درووستكرد.
بابه‌تێكی دیكه، كه گومان له كارابوونی دیموكراسی په‌رله‌مانی له چاره‌سه‌ركردنی كێشه سه‌ره‌كییه‌كانی كۆمه‌ڵگا ده‌كات، به‌رده‌وامبوونی كێشه‌كانی هه‌ژاری‌و بێكاری‌و زیادبونی بۆشایی داهاته به كه‌ڵه‌كه‌بوونی لای كه‌مایه‌تی‌و زیادبوونی ناوه‌ندنی هه‌ژاران تا ده‌گاته دیارده‌ی به میراتیمانه‌وه‌ی هه‌ژاری بێ ئه‌وه‌ی په‌رله‌مانی هه‌ڵبژێردراو چاره‌سه‌ری بۆ بدۆزێته‌وه.
كاتێك ئه‌م تابلۆ ئاڵۆز‌و ناكۆكه سه‌باره‌ت به دیموكراسی په‌رله‌مانی ده‌خه‌ینه‌ڕوو، مه‌به‌ست بێ بایه‌خیبوونی كاری په‌رله‌مانی نییه بۆ وه‌ڵامدانه‌وه‌ی ئه‌و لایه‌نانه‌ی، كه ته‌نیا كاری په‌رله‌مانی به بوار و ده‌رفه‌ت بۆ كارتێكردن له‌سه‌ر پانتایی گشتی‌و گه‌ڵاڵه‌كردنی ڕای گشتی داده‌نێن.
كار‌و چالاكی په‌رله‌مانی شێوازێكی تێكۆشانه‌‌و ته‌واوكه‌ری شێوازه‌كانی دیكه‌ی كاری سیاسییه‌‌و، گۆڕه‌پانه‌كه‌ی ته‌واوی جومگه‌كانی كۆمه‌ڵكایه، كه هه‌رده‌م خوڵقاندنی میكانیزمی نوێ بۆ به‌شداری خه‌ڵك له بڕیاره چاره‌نووسسازه‌كاندا پێداویستییه‌كی بابه‌تییه.
PM:10:22:28/01/2025
ئه‌م بابه‌ته 500
جار خوێنراوه‌ته‌وه
هەموو وتارەکان کاتێک لە وێستگە نیوز بڵاودەبێتەوە تەنها بیروبۆچونی خاوەنەکانێتی