دیوی (دۆزەخی)ی دەوڵەت

‌نووری بێخاڵی

بەبۆچوونی تیلی، توندوتیژی و ستەم و زۆرداری؛ بەشێکی گرنگن لە مێژووی دروستبوونی دەوڵەتی مۆدێرن. لەم ڕوانگەیەوە، پرسی دیوی دۆزەخیی دەوڵەت لای ئەم بیرمەندە سیاسییە، ئاماژەیە بۆ ئەو لایەنە نەرێنی و زیانبەخشانەی دەوڵەت، کە لە بنەڕەتدا بەشێکی دانەبڕاویشن لە پرۆسەی دروستبوون و بەهێزبوونی دەوڵەت خۆی.

تیلی کە پێی وابوو دەوڵەت بەرهەمی جەنگە و جەنگیش بەرهەمی دەوڵەت، لە تێز و تیۆرەکەیدا جەخت لەسەر ئەوە دەکاتەوە کە جەنگ و ئامادەکاری بۆ جەنگ، ڕۆڵێکی سەرەکییان هەبووە لە دروستبوون و پەرەسەندنی دەوڵەتی مۆدێرن و بۆ ئەوەیش کە بتوانێت شەڕ بکات، دەوڵەت پێویستیی بە سەرچاوەی هێز هەبووە، ئەو سەرچاوانەی کە دواجار بوونەتە هۆی سەرەکیی بەهێزبوونی دەزگاکانی دەوڵەت.

بەپێی تیۆرییەکەی تیلی، دەوڵەت بۆ کۆکردنەوەی سەرچاوە و هێز، بە پلەی یەکەم پەنای بۆ کۆنتڕۆڵکردن و سەرکوتکردنی کۆمەڵگا بردووە. بۆ بەدیهێنانی ئەم ئامانجە دەسەڵاتخوازیەیش، سەپاندنی باج، پتەوکردنی دامەزراوەی سەربازیی، ئەمنی و هەواڵگرییەکان و  پەرەپێدانی فۆڕمە جیاوازەکانی چاودێری و کۆنتڕۆڵی کۆمەڵایەتی، ئامراز و میکانیزمی کاریگەری دەستی دەوڵەت بوون و لە ڕێگایانەوە سەرچاوەی هێزی خۆی و کۆنتڕۆڵکردنی کۆمەڵگای مسۆگەر کردووە.

بە بۆچوونی تیلی، ململانێیەکی بەردەوام لە نێوان دەوڵەت (کە کار بۆ جێگیرکرنی پایەکانی و بەهێزکردنی خۆی دەکات) و کۆمەڵگا (کە لەپێناو پاراستنی ئازادی و سەربەخۆیی خۆیدا خەبات دەکات) هەیە و ئەم ململانێیەش بەشێکی گرنگە لە پرۆسەی دروستبوونی دەوڵەتی مۆدێرن.

دووڕوویی دەوڵەت، تەوەر و باسێکی گرنگ و سەرنجڕاکێشی ناو توێژینەوەکانی ئەم کۆمەڵناسە سیاسییەیە. دووڕوویی بەو واتایەی کە دەوڵەت لە یەک کاتدا هەم پارێزەری هاووڵاتییانە و هەمیش سەرچاوەی هەڕەشەیە لەسەریان و ئەم خەسڵەت و تایبەتمەندییەش بەشێکی دانەبڕاوە لە سروشتی دەوڵەت. هەر لەبەر ئەوەیشە جەخت لەسەر ئەوە دەکاتەوە، کە بەدەستهێنانی مافە مەدەنی و سیاسییەکان، بەرهەمی خەباتی درێژخایەنی کۆمەڵگان لە دژی ستەم و زۆرداریی دەوڵەت. بەو واتایەی، ئەوە دیوی دۆزەخیی و ڕەفتاری ستەمکارانەی دەوڵەتە کە لەپێناو بەدەستهێنانی مافەکانی، کۆمەڵگا بۆ بەرەنگاری و یاخیبوون هان دەدات.

پرسی دیوی دۆزەخیی دەوڵەت؛ کاریگەرییەکی گەورەی لەسەر تێگەیشتنی کۆی کۆمەڵگا بۆ سروشت و مێژووی دەوڵەت هەبووە و هەیە. بەوپێیەی کە یارمەتیمان دەدات تا بە شێوەیەکی واقیعبین و ڕەخنەگرانەتر، سەیری پەرەسەندن و کارکردی دەوڵەت و ڕۆڵی کۆمەڵگا بکەین. بەجۆرێک، ئەم تێز و تیۆرە تێگەیشتنێکی قووڵ و ئاڵۆزمان بۆ تێگەیشتن لە سروشتی دەوڵەت و چییەتیی ڕاسانی کۆمەڵگا، پێ دەبەخشێت. 

بە کوردی و بە کورتی:

ئەم تێز و تیۆرەی (تیلی) جەخت لەسەر ئەوە دەکاتەوە، چۆن توندوتیژی و ستەمکاری بەشێکی دانەبڕاون لە پرۆسەی دروستبوون و پەرەسەندنی دەوڵەتی مۆدێرن، هاوکاتی ئەوە؛ بوونەتە هۆی سەرهەڵدانی خەباتیش بۆ بەدەستهێنانی ماف و ئازادی.

………………………………………

*بۆ نووسینی ئەم وتارە؛ سوود لە هەردوو کتێبی (الحرکات الاجتماعیة ١٧٦٨ - ٢٠٠٤) و (من التعبئة الی الثورة)وەرگیراوە.