کەمتەرخەمی ژینگەیی لە هەولێر

‌حەسەن ئەحمەد مستەفا

 پاڵاوگەکانی نەوت و بەنزینی نایاسایی، لەگەڵ ئۆتۆمبێل و مۆلیدەی وێرانکەر، مەترسییەکی گەورەتر بۆ سەر تەندروستی گشتی و ژینگەی هەولێر دروست دەکەن.  ئەم کارانە کە زۆرجار بێ ڕەچاوکردنی هیچ پرۆتۆکۆڵێکی سەلامەتی ئەنجام دەدرێن، ماددە کیمیاییە زیانبەخشەکانی وەک دووەم ئۆکسیدی گۆگرد، بەنزین و پێکهاتە ئۆرگانییە هەڵاوسێنەرەکانی تر (VOCs)  بۆ ناو هەوا دەردەدەن.  دەرئەنجامەکەی ژینگەیەکی پڕاوپڕ لە ژەهرەکانمان دەبێت، کە دواجار تەندروستی و خۆشگوزەرانی دانیشتوانی هەولێر وێران دەکات.

 ڕووداوێک لە ساڵی 2007 جەخت لەسەر قەبارەی کێشەکە دەکاتەوە.  بازرگانێکی کورد، کە جارێک بۆ کڕینی کارگەیەک سەردانی ئێرانی کردبوو، ئەبوایە لەگەڵ کارگەکە فلتەری پێویست بۆ کەمکردنەوەی دەردانی گازی ژەهراوی بکڕێت.

وەرگێرەکەی پێی وتم، من و ئێرانییەکان شۆک بووین کە ڕەتیکردەوە و ڕایگەیاند کە فلتەرەکان بۆ هەولێر پێویست نین و پارەیەکی کەمتر دەدەین.

  کاتێک پرسیاری لێکرا کە چۆن دەتوانێت بیر لە بەڕێوەبردنی کارگەیەک بێ دانانی فلتەرکان بکاتەوە، بە لەبەرچاوگرتنی ئەو وێرانکارییە ژینگەییەی کە کارگەکە دروستی دەکات، گوتبووی زۆربەی کارگەکان بەم شێوەیەن.

ئەم ڕووداوە هەڵوێستی بێباکی هەندێک لە (نیاندڕتاڵەکانی سەردەمی) ئاشکرا دەکات کە قازانج لە پێشینەی داهاتووی هەرێمەکەمان دادەنێن.  دەوترێت (فرۆشیار)ە ئێرانییەکان خۆیان بەم گرێبەستە نادڵسۆزانەیە دڵخۆش نەبوون، بە تەواوی ئاگاداری ئەو زیانە درێژخایەنانە بوون کە ئەم جۆرە نیاندڕتاڵانە دەیگەێنن.

 بەرکەوتنی درێژخایەن بەو پاشماوە ژەهراویانەی کە بەهۆی ئەم کارە نایاساییانە بەرهەم دەهێنرێن، ڕونن کە دەبنە هۆی کێشەی توندی هەناسەدان و نەخۆشییەکانی دڵ و خوێنبەرەکان و تەنانەت شێرپەنجە. 

 من لە گەڕەکێکدا دەژیم کە نۆ مۆلیدەی گەورە لە ناوچەی ٢٥٠ مەتری لە ماڵەکەمەوەن، لەنێویاندا ئەوانەی ڕێک بەتەنیشت قوتابخانەی نێودەوڵەتی کامبریج دانراون، بێ موبالاتی سەندیکای بەناو ژمێریاران و گوایە وردبینانیش جگە لە هێنانی دەیان سەیارەو ئەوانیش موەلیدەیەک کە کاتمیش نییە هێندەی دیکە ژیانی خەڵکیان تێک داوەوشاهیدی وێرانکارین، دیواری گەورەی قوتابخانەکەو پەنجەرەکانی ڕەشن، لێ بۆیاخ نین بە پانایی دەیان متر دوکەڵاوین، تەنانەت لە هەنگاوێکی نابەرپرسانەدا ئەو شوێنانەشیان ڕەش کرد کە ڕەنگی دیکەیان هەبوو، بۆ ئەوەی شەرمەزارییەکە هەندێک داپۆشن.

 

 بەڵام مەترسییەکان هەر بەوەوە کۆتایی نایەت.  لە شارەکانی سەرتاسەری کوردستان، فڕێدانی نادروستی پاشماوە- وەک شلەی میکانیکی، پاشماوەی پزیشکی و ئاوی پیسی پاکنەکراوە- سەرچاوەی ئاوی ناوخۆیی و خاک پیس دەکات.  ئەم پیسبوونە دەبێتە هۆی کاریگەری درێژخایەنی  کێشەی تەندروستی بۆ دانیشتووان، وەک نەخۆشییە گواستراوەکان،  هەروەها ژینگەیەکی ناجێگیر بۆ نەوەکانی داهاتوو دروست دەکات. 

دروستکردن عەلووەی سلێمانی لە زۆر نزیکی کارگەی چیمەنتۆی تاسلوجە پێویستی بە باسێکی دیکەی. قوڕقوشمی ناوبەنزین لە بەردەرگای هەمووماڵێک تێکەڵی هەناسە دەبێت.

 ئەم پاڵاوگە نایاساییانە کە فلتەر بەکارناهێنن وپاکەرەوەی پاشماوەشیان نییە، دەبنە هۆی پیسبوونی ڕووبار و بیر و ئاوی ژێر زەوی، خاک و زەوییە کشتوکاڵییەکان پیس دەکەن و ئیکۆسیستەمی ناوخۆیی تێک دەدات و ئاسایشی خۆراک دەخاتە مەترسییەوە.

  بێ موجامەلە دڵخۆشم بە بڕیارو جدیەتی پارێزگاری پایتەخت کاک ئومێد خۆشناو وەک ئەرک و بەرپرسیارییەتی و خۆشەویستی بۆخاک و خەڵکەکە جگە لە پاککردنەوەی شارەکە، ئەودەرفەتەش سود لێوەردەگرێت بۆ مێژوو سەروەرییەک تۆماربکات و لە پاشەڕۆژدا ئاماژە بە هەڵمەتە گرنگەکەی بکرێت، بۆ ئەمەش کاتی هەنگاونانی  دەستبەجێ ئێستایە.