ڕەهەندەکانی بڕیاری بانکی ناوەندی عێراق بۆ مامەڵەکردن بە دینار لە بری دۆلار

‌

بەرنامەی "بابەتی ڕۆژ" له‌ ده‌نگی ئه‌مریكا میوانداریی شاره‌زایانی بواری دارایی كرده‌وه‌ پرسیاری له‌سه‌ر لایه‌نه‌ باش و خراپه‌كانی ئه‌و هه‌نگاوه‌ی بانكی ناوه‌ندیی عێراق كردوه‌، هاوكات به‌ دواداچونیشی بۆ ئه‌و هه‌نگاوه‌ كردوه‌ كه‌ ئایا كۆنتڕۆڵی نرخی دۆلار ده‌كات یان نا، پرسیاری ئه‌وه‌شی كرده‌وه‌ كه‌ " ئەگەر هاوڵاتی دۆلار بێتە سەر هەژماری بانکییەکەی و بۆ هەر یەک دۆلار 1320 دیناری عێراقی وەربگرێت، ئایا زیانمەند نابن؟"

"وەک دەزانرێت حکومەتی عێراقی حکومەتێکی لاوازە، ڕاستە بڕیارەکان باشن بۆ کۆنترۆڵکردنی نرخی دۆلار، بەڵام بەداخەوە لە عێراق و هەرێمی کوردستانیش ئێمە کێشەی جێبەجێکردنی بڕیارەکانمان هەن، حکومەتی عێراقی سەرەتا ویستی لە ڕێگای(منەصەی بازرگانیەوە) ئەو هەنگاوە بگرێتەبەر، بەڵام بەداخەوە ئەوەش دەزانرێت کە بازرگانان و سیاسییەکان پەیوەندییان چۆنە و بەشێک لەو بازرگانانە واجیهەی سیاسییەکانن و سیاسییەکان لەپشتی ئەو بازرگانانەوەن، بۆیە بینییان بازرگانی بەدۆلار بازرگانیەکی مسۆگەرە دەمانبینی بەرپرسان بە قسە و لێدوانەکانیان وایان دەکرد لەشەو و ڕۆژێکدا نرخی سەد دۆلار ١٠هەزار دینار بەرزی و نزمی بکات، لەهەمانکاتیشدا هاوڵاتییان هاوکار نەبوون بەتایبەت لەبابەتی ئەو کارت دروستکردنەوەی وایان کرد لەو ڕێگایەوە بڕی گەورە دۆلار بچێتە دەرەوە ، ئنجا ئێستا ئەو هاوڵاتییانە ترسییان هەیە کە غەرامە بکرێن."

"بۆیە دوای ئەوەی حکومەتی عێراقی درکی بەوەکرد کە دەسەڵاتی بەسەر سیاسی و بزرگانەکان نیە، ئەوەتا بڕیارییان بۆ دەردەچێت کە بەتاوانی سپیکردنەوەی پارە خاوەن ئەو کارتانە سزا بدات،بۆیە لە 5 ی مانگی دەی 2023 حکومەتی عێراق بە نووسراوی فەرمی بڕیاریدا بەوەی لە 1 ی مانگی یەکی 2024 وە هەموو ئەوانەی دۆلارییان بۆ دێتە سەر حساب و کارتەکانیان لە دەرەوەی عێراق ئیتر بە دیناری عێراقی لە ناوخۆی عێراق لە بانکەکان پێییان دەدرێت بە نرخی 132هەزار، ئەمەش وەک هەنگاوێک لەکارکردن بەو کارتانە، ئەمەش وایکردووە دۆلار لەناوخۆی عێراق بەرزبێتەوە، بەڵام لەدەرەوەی عێراق و بازاڕەکانی جیهان نرخی دۆلار بەرزنەبۆتەوە، کەواتە ئەوە ڕێگە باش و راستەکەیە کە حکومەتی عێراقی دەیگرێتەبەر، بەڵام ئێستا نازانین تاچەند دەچێتە بواری جێبەجێکردن و سەرکەوتنەوە ئەوە نازانرێت."

"لایەنی باشی ئەم بڕیارە ئەوەیە کە وەک خۆی جێبجێ بکرێ چونکە ئەوە کارە ڕاستەکەیە کەدەبوو حکومەتی عێراق لە دوای ساڵی 2003 وە بیکردایە، لایەنی خراپی ئەوەیە کە وەک خۆی جێبەجێ نەکرێت چونکە دەزانین هەندێک جار حکومەتی هەرێم پابەند نەبێت بە بڕیارەکەوە چونکە دەزانین هەندێک جار حکومەتی هەرێم پابەند نابێت بە بڕیارەکانی بەغدادەوە، یا تاچەند هەرێم پابەند و هاوکار دەبێت، ئەمەش وادەکات حکومەتی عێراق کۆنترۆڵی دۆخەکە نەکات و لەدەست دەربچێت ، دەبینین حکومەتی هەرێم بە میزاجی خۆی کاردەکات، ئەوەتا دەبینین پاشەکەوت لەهەرێم هەبوو لە بەغداد نەبوو، یاسای خانەنشینی یەکگرتوو لە عێراق جێبەجێدەکرێت لە هەرێم ناکرێت."

"لە هیچ شوێنێکی دنیا نەبووە خۆت دراوی خۆت هەبێت و بچیت دراوی تر بدەیت بەدەست بازرگانەوە بەئارەزووی خۆی شت بهێنێت، بەپێی ڕاپۆرتێکی ئەحمەد چەلەبی ئەوەندە سەلاجەیان کڕیووە کە هەر ماڵەی لە عێراق چوار سەلاجەی بەرکەوتووە، یا ئەندۆمی و تەلەفزیۆن، کە ئەمەش هەمووی بە فاتورەی ساختە و مەبەست لەوەبووە بە جانتا دۆلار بچێتە دەرەوە بۆ سپیکردنەوە نەک مەبەست لێی بازرگانی نەبووە، دەبینین لەدوای ٢٠٠٣وە هەمووی سیاسی لەپشت ئەو بازرگانانەن تەنانەت بانکەکانیش خاوەنە ڕاستەقینەکانیان سیاسییەکانن، تەنانەت بانک هەیە هی وڵاتە هەرێمییەکانە بەهەردوو ئاڕاستەکە."

"بڕیارەکە دەرچووە و حکومەتی عێراقی دەیەوێت لەسەرەتای ساڵی نوێوە دەستبکات بەوەی لەناوخۆی عێراق مامەڵەکان بکات بەدیناری عێراق، ئەوەش وادەکات کە لەناوخۆی عێراق ڕاکە ڕاکە بۆ کڕینی دۆلار نەمێنێت و سنوردارکردنی ئەو کەسانەی کە لەناوخۆی عێراق ئیشییان بەدۆلار دەبێت، خاڵی دووەمیش ئەوەیە ئەوانەی بەڕاستی پێویستییان بەدۆلارە جیابکرێنەوە لەڕێگای مەنەسەی ئەلیکترۆنیەوە، جا چ بازرگانە، یا گەشتیارە، بەڵام لەناوخۆی عێراق پێویست نەبێت، سەبارەت بەوڵاتانی دراوسێش هەندێک لەوانە خۆیان گەمار ۆییان لەسەرە و پێویستییان بە دۆلارە دەیانەوێت دۆلارییان لەڕێگای مامەڵەی بازرگانیەوە بۆ بچێت، بۆ ئەوەی دۆلارییان بۆ نەڕوات حکومەتی عێراقی دەیەوێت مامەڵەی دۆلارییان بۆ بکاتە دراوی خۆیان نەک دۆلار، ئەمەش وادەکات بازرگانانیش زۆر پێویستییان بە دۆلار نەمێنێت."

"مەرج نییە کۆبونەوەی حکومەتی عێراق و ئەمەریکا، یا هەنگاوەکانی بانکی ناوەندی ببێتە هۆی دابەزینی نرخی دۆلار لەبازاڕی ڕەش، چونکە ئەگەر هەموو مامەڵەکان ببێتە دیناری عێراقی لەناوخۆی وڵات ئەوکات هاوڵاتی پێویستی بەدۆلار نامێنێت و مامەڵە بە دینار دەکات."

"عێراق ناتوانێت کۆنترۆڵی نرخی دۆلار بکات مەگەر ئەوەی کە دۆلار لە بازاڕدا نەهێڵێت."

خۆی نرخی دۆلار کە ئەم ماوە بەو شێوە بەرزبووەوە، کاتێک نرخەکە دەهاتە خوار بانکی ناوەندی عێراق دەچوو کەمتری دەخستە بازاڕ ، واتە دەستێک هەبوو لە ناو بانکی ناوەندی کە لێندەگەڕا نرخی دۆلار بێتەوە خوار."