نزمی رێژەی بەشداریکردن لە هەڵبژاردنەکانی عێراق بۆچوونی جیاوازی لێکەوتۆتەوە

‌

 

(تارق عەبدی) چاودێرێكی سیاسیە دەڵێت "شەقامی عیراقی بە بایكۆتكردنی پرۆسەی دەنگدان، پەیامی خۆیان گەیاندە لایەنەی سیاسییەکان بەوەی کە ئەو حوكمرانیەی هەیە، لە سەر بنەمای تایەفی ومەزهەبییەوە بونیادنراوە، ئەمەش هەڵەیە و ھوكارێكە بۆ بەردەوامبوونی گەندەلی لە عیراقدا، هەروەها نیشانەی ئەوەیە خەڵكێکی زۆر چی تر متمانەی بە ھەلبژاردن نەماوە".

 

لەهەمانکاتدا کارزان محمد، شارەزای بواری پەیوەندیە نێودەوڵەتیەکان، پێیوایە ھۆکارەکانی کەمی بەشداری ھاوڵاتیان لە پرۆسەی ھەڵبژاردندا زۆرن، ئەو دەڵێ "ھەتا ئێستا لە ھەرێمی کوردستان و عێراقدا ھەڵبژاردن نەبووەتە شاڕێگەی گۆڕانکاری و ھاوڵاتی ھیچ ئومێدی بە گۆڕانکاری لە ڕێگەی ھەڵبژاردنەوە نییە"

هەروەها دەڵێت " دیموکراسی لە عێراق و کوردستاندا زۆر لاوازە و لە سەرەتادایە، ھەر بۆیە زۆرجار لەپاش ھەڵبژاردن ھێز و لایەنە سیاسیەکان دەرئەنجامەکانی ھەڵبژاردن ڕەتدەکەنەوە و تەنگەژەی سیاسی دروستدەبێت و پێکھێنانی حکومەت دوادەکەوێ، بەمەش وڵات دەکەوێتەوە بۆشایی یاسایی و ئیدارییەوە".

بەگوێرەی ئامارە بڵاوکراوەکانی کۆمیسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەکانی عێراق ئەگەرچی لەم هەڵبژاردنەدا (25,116,368) کەس مافی دەنگدانیان هەبوو، بەڵام لەو ژمارەیە تەنها نزیکەی (١٤ملیۆن) کەس بایۆمەتری کردووە و نزیکەی لەسەدا شەستی ئەوانەی بایۆمەتریان کردوە کارتەکانیان وەرگرتبووەوە.

کۆمیسیۆن راستەوخۆ لەدوای بەڕێوەچوونی پرۆسەکەوە رایگەیاند "ئەوانەی بەشداری دەنگدانیان کردووە ژمارەیان (٩،٠٧٧،٧٧٩) کەسە کە دەکاتە ٤١٪، ئەمەش بەبەراورد بە گشت هەڵبژاردنەکانی تر کەمترین ڕێژە و ژمارەی بەشداریە".  

 

هەر لەمبارەیەوە دڵشاد نامق فەرەج مامۆستای زانکۆ و شارەزا لە بواری هەڵبژاردنەکان، دەڵێت " خەڵکی تا ڕادەیەکی زۆر نائومێد بوون لەوەی بتوانن لە ڕێگەی هەڵبژاردنەوە گۆڕانکاری ڕیشەیی بێتەدی، سەرەڕای ئەوەی هەڵبژاردنی پێشوەختە داواکاری شەقام بوو، کەچی بەشێکی زۆری خۆپیشاندەران داوای بایکۆتیان دەکرد".

ئاماژەشیدا بە هۆکارێکی تر ئەویش ئەوەیە "بەشێکی زۆری خەڵکی عێراق بێزاربوون لەو هەموو بەڵێنەی بەدرێژایی ١٨ ساڵە پێیان دەدرێت و کەچی کەمترین بەشی نایەتەدی، بەڵێنی واهەیە لەخولی یەکەمەوە لەلایەن حکومەتەوە دووبارە بەهاوڵاتیان دەدرێتەوە و هێشتا دیارنییە کەی دەبێتە کردار".

ئەو مامۆستایەی زانکۆ، سەرەڕای ئەمانە هێما بۆ هەندێ هۆکاری دیکەش دەکات کە کاریگەریان لەسەر کەمی بەشداری لەهەڵبژاردن هەبوو، لە نموونەی "مەترسیەکانی نەخۆشی کۆرۆنا و رێوشوێنە توندەکانی کۆمسیۆنی هەڵبژاردنەکان و کێشە تەکنیکیەکانی پرۆسەکە، کە وایکرد بەشێکی زۆری خەڵك کارتی دەنگدان وەرنەگرنەوە". هێماشی بۆ ئەوەکرد کە "بەشێك لەوانەی کارتەکانیان وەرگرتبووەوە بەهۆی کێشەی ئامێرەکانی ناسینەوەوە نەیانتوانی دەنگ بدەن".

ئەرشەد خالید شوانی، مامۆستا لە زانکۆی سەڵاحەدین وای بۆدەچێت "هۆکاری کەمی بەشداری هاوڵاتی لە هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق دەگەڕێتەوە بۆ نەمانی متمانەی دەنگدەر بە حیزبە سیاسیەکان و بەڵینەکانیان، هۆکارێکی تریش قەیرانی دارایی و نەبوونی خزمەتگوزاریی و زیادبوونی باجەکانە لەسەر هاوڵاتیان، هەروەها پرسی پاشەکەوتی موچە و دانەمەزراندنی دەرچووانی زانکۆ و پەیمانگاکانیش هۆکارێکی دیکەن".

بەبڕوای ئەو مامۆستایەی زانکۆ "هاوڵاتیان متمانەیان بەوە نەماوە لەڕێگای دەنگدانەوە گۆڕانکاری ڕیشەی لە وڵاتدا ڕووبدات"، پێشیوایە "بوونی ساختەکاریی لە هەڵبژاردنەکانی رابردوودا وایکردووە هاوڵاتی لە بەشداریکردن لە پرۆسەی هەڵبژاردن ساربێتەوە، چونکە لەوبڕوایەدایە بەشدار بێت یان نا سوودی نییە و رەنگە ساختەکارییەکە هەر بمێنێت".

دەنگدەرێك بەناوی ئەژین محەمەد تەمەن ١٩ساڵ، بۆ جاری یەکەمە مافی دەنگدانی هەبووە بەڵام بەشداری ئەو پڕۆسەی نەکردووە و هۆکارەکەی بۆ "بوونی بێ متمانەیی خۆی بەدەسەڵات و حیزب دەگەڕینێتەوە، ئەو دەڵێت "تەنانەت نەچووم بۆ وەرگرتنەوەی کارتی دەنگدانەکەیشم".

لەبەرامبەردا کۆمیسیۆنی هەڵبژاردنەکان بۆ رێگریکردن لە ساختەکاریی چەندین رێکاریی گرتبووەبەر، وەك تروسكە حەمە عەلی لە كومسیۆنی ناوبراو لە شاری هەلەبجە باسی دەکات، " بردنی مۆبایل بۆ ناو بنکەکانی دەنگدان قەدەغە بوو، هەروەها ئامێرەکان گۆڕاون، جاران لەڕێی (وایفای)ەوە پێکەوە دەبەسترانەوە، بەڵام ئەمساڵ لەڕێی کێبڵی تایبەتەوەو لەنێو ( ویستگەی دەنگداندا". روونیێکردەوە کە "یەکێك لە ویستگەکان بە تیروپشك هەڵدەبژێردرا بۆ ئەوەی لەگەڵ دەنگی ئامێرەکاندا بەراوردبکرێت، ئەگەر هەژمار کردنەکە (5%) کەمتر بوو لە دەنگی ئامێرەکان، مانای وایە ئامێرەکە ڕاست دەکات و ئەگەر زیاتر بوو واتا ئامێرەکان هەڵە دەکەن و پێویستە تەواوی ویستگەکە بەدەست هەژمار بکرێتەوە"

لەهەمانکاتدا تۆڕی چاودێری بۆ دیموکراسی و مافی مرۆڤ لە شاری دهۆك کە رێکخراوێکە گرنگی بە هەڵبژاردنەکان دەدات، پێیوایە سەرەڕای هەندێك کەموکوریی تەکنیکی لە خوێندنەوەی پەنجەمۆری هەندێك لەدەنگدەران بەڵام پرۆسەکە "بەبەراورد لەگەڵ هەڵبژاردنەکانی پێشوو پاکتر بووە".

فەوزی محەمەد لە رێکخراوی رۆشنگەری بۆ پیادەکردنا دیموکراسیەتێ کە لەناو (تۆڕی چاو)دا رۆڵی چاودێرییان هەبووە، لەوبڕوایەدایە "سیستمی نوێی هەڵبژاردنەکانی ئەمساڵ رێگری لە ساختەکاریی کردووە، لەمەشدا ئامێرەکان رۆڵی باشییان هەبووە".

 

ئەگەرچی بڕیاروابوو ئەم هەڵبژاردنە لە ساڵی ٢٠٢٢دا بەڕێوەبچێت، بەڵام بە فشاری خۆپیشاندەران لە بەغدا و چەند شارێکی دیکەی ناوەڕاست و باشووری عێراق بڕیاردرا کاتەکەی پێشبخرێت و یاسایەکی نوێی بۆ دابنرێت ئەویش یاسای ژمارە (9)ی ساڵی 2020

بەگوێرەی ئەم یاسایە سیستمی ئەم هەڵبژاردن بەبەراورد لەگەڵ هەڵبژاردنەکانی پێشوو گۆڕا، تیایدا بازنەکانی هەڵبژاردن زیادکران و قەبارەی بازنەکان بچووککرانەوە، لەگەڵ گۆڕینی شێوازی دابەشکردنی کورسییەکان، کە لە هەموو عێراقدا لە (18) بازنەی هەڵبژاردنەوە کرا بە (83) بازنەی هەڵبژاردن و سیستمەکەش لە ڕێژەییەوە کرا بەزۆرینە.