بۆ دەبێت لە سووریادا چاو ببڕدرێتە حەلەب و ببێتە مەیدانی جەنگ و گۆڕینی هاوسەنگی هێز؟

‌

-پێگەی ستراتیجیی حەلەب و ململانێی هێزە جیاوازەکان:

حەلەب یەکێکە لە کۆنترین شارەکانی جیهان و بەو پێیەی دەریای ناوەڕاست بە ڕۆژهەڵاتەوە دەبەستێتەوە، بە ناوەندێکی بازرگانی گرنگ هەژمار دەکێت.

بەدرێژایی مێژوو، حەلەب لەژێر کاریگەریی شارستانییەتە جیاوازەکاندا بووە، لەوانە هیتی، ڕۆم، بیزەنتی و عوسمانییەکان و ئەورووپییەکان، ئێستاش بۆ ‌هێز و میلیشیا سوورییەکان و بریکاری وڵاتە هەرێمییەکانیش، جێگەی سەرنج و بایەخە، ئەوەش بۆ هەڵکەوتەی جوگرافیی شارەکە و ستراتیجیی لە سووریا و ناوچەکە دەگەڕێتەوە.

حەلەب گرنگییەکی تایبەتی لەناو هەموو شارەکانی دیکەی سووریادا هەیە، بە دووەم گەورەترین شاری سووریا لە پاش دیمەشق دادەنرێت.  پایتەختی بازرگانی وڵاتەکەیە و زیاتر لە دوو ملیۆن دانیشتووی هەیە کە پێکهاتوون لە کورد، عەرەب و مەسیحی.

هەڵکەوتەی جوگرافی حەلەب گرنگییەکی مێژوویی هەیە و هەمیشە جێگەی چاوتێبڕینی سەرجەم دەسەڵاتەکان بووە. بەو پێیەی هاوسنووری تورکیایە. لە هەمان کاتدا باکوور و باشوور، رۆژهەڵات و رۆژئاوای سووریا بەیەک دەگەیەنێت، هەروەها دەریای ناوەڕاست بە ڕۆژهەڵاتەوە دەبەستێتەوە.

ململانێی بەردەوام لە سووریا کاریگەری زۆری لەسەر دیمۆگرافیا (دانیشتوان، ڕەگەز و نەتەوەکان) و جوگرافیای دانیشتووانی حەلەب دروست کردووە، بووەتە هۆی وێرانکاریی زۆر سەرەڕای  بەریەککەوتنە جیاجیاکان، کە ئێستا زیاتر زەق بوونەتەوە و پێشهاتەکانی ئەم دواییەش و جاوتێبڕینی لایەنە جیاوازەکان، دیسان چارەنووسی ئەو پێکهاتە جوگرافییە شارستانییە دەخاتە ژێر ئەگەر و پرسیاری نادیار و بێ وەڵام.

 

-سەرەتای دەستپێکردنی گەورەترین هێرش و ململانێ پاش سەرهەڵدان بەهاری عەرەبی لە سووریا لە ساڵی 2011: 

لە ئێستادا، دەستەی تەحریر شام (بەرەی نوسرەی جاران پێش جیابوونەوەیان لە قاعیدە)، هێزەکانی سووریای دیموکرات (هەسەدە)، هێزە هاوپەیمانە ئۆپۆزسیۆنەکانی بەکرێگیراوی تورکیا، رژێمی بەشار ئەسەد واتە سوپای سووریا، هێزەکانی رووسیا، هێزەکانی ئەمریکا، ئێران و تورکیا ئەو هێز و وڵاتە دیارانەن کە ململانێ لەسەر جێگیربوونی شوێن پێی خۆیان لە حەلەب دەکەن و ئامادەیی کرداریی و تەواوەتییان؛ بە هێزەکانیانەوە لەو شارەدا هەیە. 

لە چوارشەممەی رابردووەوە هێزەکانی دەستەی تەحریر شام و گروپە ئۆپۆزسیۆنەکانی هاوپەیمانی، هێرشەکانیان بۆ حەلەب دەستپێکردووە و رووبەرووبوونەوەی قورس لە نێوان گروپەکان و سووپای سووریا روویدا. لە پاشان سووپاکەی ئەسەد کشایەوە و شارەکە بە تەواوی کەوتە دەست دوو لایەنی سەرەکی، ئەویش هێزەکانی هەسەدە و دەستەی تەحریر شام و دەستوپێوەندەکانی. لەم نێوەندەشدا لانی کەم تا ئێستا 300 کەس کوژراون. 

 

دوێنێ شەممە، 30ـی 11ـی 2024، سوپای سووریا ڕاگەیەندراوێکی لەبارەی شەڕی حەلەب و ئیدلب بڵاوکردەوە و ئاماژەی بەوەکردووە "لە چەند بەرەیەکدا، شەڕێکی سەختیان لەگەڵ هێزە بەرهەڵستکارەکان (دەستەی تەحریری شام و لایەنگرانی) کردووە  و فرە بەرەیی پێکدادانەکان وای لێ کردوون هێزەکانیان بکشێننەوە بە ئامانجی دووبارە خۆڕێکخستنەوە."

جەختیشی لەوە کردەوە: "کشانەوەیان لە چەند بەرەیەک، بۆ ماوەیەکی کاتییە، هێزەکانی پشتیوانی گەیشتوونەتە بەرەکانی شەڕ و خۆیان بۆ هێرشی پێچەوانە ئامادە دەکەن."

دەستەی تەحریری شام و گرووپە چەکدارەکانی هاوپەیمانی، دەستیان بەسەر "زۆربەی" شاری حەلەب و فڕۆکەخانەکەیدا گرت و لە دوو پارێزگای دراوسێش پێشڕەوییان کردووە، ئەمە وەک سەرچاوە خۆجێیەکان باسی دەکەن. بەڵام بەشار ئەسەد، سەرۆککۆماری سووریا دەڵێت، گرنگ نییە هێرشی گرووپە چەکدارەکان چەند بەهێز بێت، وڵاتەکەی دەتوانێت "تیرۆریستان تێکبشکێنێت." 

 

لە کاردانەوەی بەرپابوونی شەڕەکە، سێ وڵاتی پەیوەندیدار بە ململانێی سووریا، واتە رووسیا و ئێرانی هاوپەیمانی ئەسەد و تورکیای پشتیوانکاری "ئۆپۆزسیۆن" گفتوگۆیان لەسەر پەرەسەندنی مەترسیداری دۆخی سووریا کردووە. لای خۆیەوە تاران دەڵێت، "هەموو پشتگیرییەکی سووریا دەکەن." 

 

لە بەرامبەردا، دۆخەکە لای ئەمریکا جیاوازە و پێی وایە، "بەشار ئەسەد بەهۆی پشتبەستنی بە رووسیا و ئێران، حەلەبی لەدەست دا."

 

هەروەها شۆن ساڤیت، وتەبێژی ئەنجوومەنی ئاسایشی نیشتمانیی ئەمریکادەڵێت "پشتبەستنی سووریا بە رووسیا و ئێران و رەتکردنەوەی ئەو پرۆسەیەی ئەنجوومەنی ئاسایش لە ساڵی 2015 بۆ ئاشتی دیاریکردبوو، بوونە هۆی دروستبوونی ئەم دۆخەی ئێستا و هیچ پەیوەندیمان بەو هێرشانە و دەستەی تیرۆریستی تەحریر شام نییە."

-کورد و کۆنترۆڵکردنی فرۆکەخانە و بڕیاری کشانەوەی لە شەڕەکەدا: 

لەگەڵ دەستپێکردنی شەڕەکە، هێزەکانی هەسەدە توانییان فرۆکەخانەی حەلەب کۆنترۆڵ بکەن، بەڵام دواتر بریاریاندا ، بەشداری لەو شەڕەدا نەکەن و پارێزگاری لەو ناوچە و گەڕەکانە بکەن کە لەژێر دەسەڵاتیاندایە و لە ئامادەباشی تەواودا بن؛ هەر بۆیە کشانەوە. 

پاشان لە نیوەرۆی ئەمرۆدا، گروپی تەحریر شام و لایەنە ئۆپۆزسیۆنە هاوپەیمانەکانی؛ کۆنتڕۆڵی تەواوی شاری حەلەبیان کرد؛ و جگە لەو گەڕەکانەی کە لەژێر دەسەڵاتی هێزە کوردییەکاندان، ئەمەش بۆ یەکەمجارە لە پاش سەرهەڵدانی ململانێکانەوە، رژێمی سووریا دەسەڵاتی 100%ـی لەو شارەدا لەدەستدا. 

سەرباری لەدەستدانی حەلەب، دەوترێت ئێستا هێزەکانی ڕژێمی بەشار ئەسەدی سەرۆکی سووریا، بارەگا سەربازییەکانیان ڕێکخستووتەوە و خاڵی نوێی سەربازییان لەناو جەرگەی شاری حەما داناوە. هەروەها هێزی سەربازیی گەورەیان ڕەوانەی شوێنە ستراتیژییەکان و گوندەکانی باکووری پارێزگای حەما کردووە؛ ئەمەش لە ئەگەری دزەکردنی هێزەکانی تەحریر شام و گروپە ئۆپۆزسیۆنەکانی هاوپەیمانیان. هەروەها وەک ئامادەکاریی بۆ "هێرشی پێچەوانە" بە وتەی خۆیان.

 

چارەنووسی کورد لە سووریا: 

توركیا پارتی كرێكارانی كوردستان (پەکەکە) و یەکینەکانی پاراستنی گەل (یەپەگە) کە بەشی سەرەکی هەسەدە'ـن بە رێكخراوێكی تیرۆریستی هەژمار دەكات و ئەگەر لەهەر شوێنێكی دنیا بە نهێنی كار بكات، ئەوا لە رۆژئاوای كوردستان وەك بزووتنەوەیەكی شۆڕشگێڕی رزگاریخواز دەدرەوشێتەوە، شەڕی كۆبانێ بە دەستپێكی سەركەوتنی ئەم هێزە لە دژی داعش هەژمار دەكرێت، جووڵانەوەیەك كە ئێستا بەشی بەرچاوی باكووری سووریای لە ژێر دەستدایە و فیدراڵیی دیموكراتیكی ئەو ناوچەیەی راگەیاندووە.

13 ساڵە رژێمی سووریا لە ناوچە كوردستانییەكان هیچ چالاكییەكی نییە و لەو ماوەیەدا كورد جگەلەوەی كە سەرجەم ناوچە كوردستانییەكانی كۆنترۆڵ كردووەتەوە و خۆی رێك خستووەتەوە، لە هەمانكاتدا هەژموونیان بۆ بەشیكی بەرچاو لە ناوچە عەرەبییەكانیش زیادی كردووە. بەرپرسانی ئەو سیستەمە فیدراڵییە بەڵێنی ئەوەیان داوە یەكپارچەیی و مەشرووعیەتی دیمەشق نەخەنە ژێر پرسیارەوە و گوتوویانە تەنیا لە بیری خۆبەڕێوەبەریدان. لەو سیستەمە فیدراڵییەی باكوری سووریا لە لایەك هێزەكانی ئەسەد و سەربازانی رووسیا بەرچاو دەكەون و لە لایەكی تر بنكە سەربازییەكانی ئەمەریكا كە بە جۆرێك بوونەتە پاڵپشتی مێژوویی كورد.

سەرەڕای ئەوەی كە ئەو سیستەمەی لە باكووری سووریا دامەزراوە بەگوێرەی هەڵبژاردن و بنەمای یاسایی بووە، بەڵام هیچ گرەنتییەك نیییە لە داهاتوودا ئەو سیستەمە پارێزراو بێت. 

ئەمە بەو مانایەی، کورد لە گۆرانکارییەکانی ناوچەکەدا و بە تایبەت تر لە باکووری سووریادا، ئەگەر زۆر بە سیاسەتێکی ژیرانە مامەڵە نەکات، مەترسی جددی دەکەوێتە سەر و دوور نییە تەواوی دەسەڵات و هەژموونی خۆی لەو ناوچانەدا لەدەستبدات. 

هەتا ئەم چرکەیە، بە جۆرێک لە جۆرەکان، ئەمریکا لە ڕووی پێدانی چەک و زانیاری هەواڵگرییەوە پاڵپشتی کورد دەکات، لە بەرامبەردا رووسیا و ئێران پشتگیری مانەوەی ئەسەد دەکەن و تورکیاش بۆ لایەنە ئۆپۆزسیۆنەکان. 

ئاشکرایە تورکیا هەرگیز پشتگیرییەکانی بۆ ئەو لایەنانەی ناوەستێنێت کە دژایەتی کورد و دەسەڵاتەکەی دەکەن و ئەمە تا رادەیەکی زۆر نەگۆڕ و جێگیرە. 

هەرچی رووسیایە، دۆخی بە دەست جەنگی ئۆکرانیاوە تەواو شێواوە و تا دێت ناوچەی زیاتر لەدەستدەدات، بۆیە لەوە ناچێت ئەمجارە بتوانێت پشتگیری مانەوەی ئەسەد بکات، هەرچەندە هەموو هەوڵەکانی خۆی خستووەتەگەڕ و هێرشی ئاسمانی بۆسەر گروپە چەکدارەکان لە حەلەب و ئیدلب ئەنجامداوە. 

هاوشێوەی هاوپەیمانەکەی کە رووسیایە، ئێرانیش لە کێشەی ناوخۆیی و هەرێمی بەدوور نییە و لە ئێستاشدا مەترسی پێکدادانی لەگەڵ ئیسرائیلدا لێدەکرێت، ئەم هۆکارانەش رێگەی نادات وەک ساڵانی پێش 2020، پشتگیرییەکانی بۆ ئەسەد دووپاتبکاتەوە. 

ئەوەی دەمێنێتەوە و ڕوون نییە، سیاسیەتی نوێی ئەمریکایە لە سەردەمی دۆناڵد ترەمپدا. پێشتر ترەمپ کوردەکانی بەجێهێشت و بەهۆیەوە تورکیا گڵۆپی سەوزی بۆ هێرشکردن پێدرا و کاولکارییەکی زۆری کرد. بەس ئایا ئەم سیناریۆیە دووبارە دەبێتەوە؟ ئەوە لە ماوەیەکی کورتی داهاتوودا دەردەکەوێت.