دەستە ساغەکەی ئێران لە هەناوی عیراقدایە

‌ عارف قوربانی‌

ئەوەی ئەمریکا دەیویست لە کوشتنی قاسم سولێمانی بەدەستی بهێنێ، ئاماژەکان دەیسەلمێنن کە ئەمریکا لە بەدیهێنانی ئامانجەکەی سەرکەوتوو نەبووە. هۆکار زۆر بوون بۆ ئەوەی ئەمریکا سولێمانی بکاتە ئامانج، بەڵام لە هەموویان گرنگتر بۆ ئەمریکا ئەوە بوو کە ئێران ناچار بکات بچێتەوە چوارچێوەی جوگرافیاو سنورەکەی خۆی، پێی وابوو بە کوشتنی قاسم سولێمانی ئیتر دەستی ئێران لە دەرەوەی وڵاتەکە دەبڕێتەوە.

بەڵام ئەو ڕووداوە کاروانی موشەک و هاوکاریییە داراییەکانی ئێرانی بۆ حوسییەکان رانەگرت، پشتیوانیەکانی ئێرانی بۆ حیزبوڵا و حەماس کۆتایی پێنەهێنا، دەستی ئێرانی لە ناو هەناوی سوریا و عیراق پێنەکێشرایەوەو ستڕاتیجی ئێران لە ناوچەکە وەک خۆی بەردەوامە.

بۆیە ئەگەر وێناکە بۆ ئەمریکا بەو جۆرە بووبێت کە بە کوشتنی فەرماندەی سوپای قودس دەستی ئێران دەبڕێتەوە و هەژمونی بەسەر ناوچەکەوە ناهێڵێت، واقیع پێچەوانەی ئەوە دەسەلمێنێ، بۆیە دەکرێت دیمەنەکە بۆ ئەمریکا راستبکرێتەوە کە ئەگەر بڕیاربێ کوشتنی سولێمانی بڕینەوەی دەستی ئێران بێ، ئەوە تەنها دەستێکی شکێندراوە، ئێستا دەستە ساغەکەی ڕۆڵی هەردوو دەستەکەی دەگێڕێت.

ئەوەی ئێستا لە عیراق دەگوزەرێ ئەوەمان پێدەڵێت ئەگەر قاسم سولەیمانی لەژیان بمایا کۆبونەوەکان لە بەغدای پایتەخت دەکران بۆ چنینەوەی دەستکەوتەکانی خۆپیشاندەران، بەڵام بەنەمانی ئەو بەشێک لە کۆبونەوەکان لە قوم و لە تاران بەڕێوەدەبرێن، واتا ئامانج و ستراتیجەکە هەر وەک خۆیەتی، تەنها شوێنی کۆبونەوەکان گۆڕاوون. لەدەستی دووەمیشەوە و بە کارەکتەرەکانی بازنەی دووەم ئامانجەکان بەدی دەهێنن. ئەگەر پێشتر پێویست بوو مالکی و عامری و موهەندیس و خەزعەلی نوێنەرایەتی بەرژەوەندییەکانی ئێران بکەن، ئێستا ئەو ڕۆڵە بە موقتەدا و عەلاوی و عەبادی و خەڵکی تر دراوە.

ئێران لە دوای شەڕی داعش، دوای تەواو کۆنترۆڵکردن جوگرافیای سونە لە عیراق، دوای ۱٦ی ئۆکتۆبەر و داگیرکردنی نیوەی جوگرافیای کورد، ستراتیجی خۆی لە عیراق بردە قۆناغێکی ترەوە، سەرەتا بۆ ئیستسماری ئەو سەرکەوتنانەی بەسەر کوردو سونەدا پێویستی بە پەیڕەوکردنی سیاسەتێک بوو، سونەو کورد بەرێتەوە ناو پرۆسەی سیاسی لە بەغداو دەست و پەنجەیان لەگەڵ ئەم قۆناغە تازەیە رابهێنێ. بە وەلاوەنانی ئەو کارەکتەرە سیاسییانەی شەڕی دەسەویەخەیان بۆ بەرژەوەندیەکانی ئێران دەکرد و بە هێنانەپێشەوەی عادل عەبدولمەهدی لە دەرەوەی ئیستحقاقی هەڵبژاردن ئەو ئامانجەی بەدیهێنا، سونەی دوای وێران بوونی ماڵ و شارەکانیان لەسەر دەستی حەشدی شەعبی، کوردی دوای ریفراندۆم و شانزەی ئۆکتۆبەر، بە شەوق و زەوقەوە روویانکردەوە بەغدا. بەڵام ئەمە ستراتیجی شیعە و ئێران نەبوو، بەڵکوو ئەمە تەنها تاکتیکێکی قۆناغبەندی تەشەیوع بوو تا هەردوو پێکهاتەی شکستخواردوو کورد و سونە بچنە ژێر رەشماڵی شیعە و ئێرانەوە و بەشداری لە ئاهەنگی سەرکەوتنەکانیان بکەن.

ئێران هەروا بەئاسانی ناگەڕێتە دواوە، کورد و سونەی بردەوە بۆ بەغدا بەئامانجی ئەوە نەبوو ڕۆڵیان هەبێ لە ئاراستەکردنی وڵات و بەشداری کرداریی بن لە دەسەڵات و لە پرۆسەی سیاسی، بردنی بۆ ڕەوایەتیدان بە چەسپاندنی قۆناغێکی تازە لە عیراق. بۆ ڕەوایەتیدان بەو کارو هەنگاوانەی لە پەراوێزی رووپۆشی قۆناغە تازەکەدا گرتبونییەبەر. بۆ گۆڕینی دەستور، بۆ گۆڕینی یاسای هەڵبژاردن و کۆمسیۆنی هەڵبژاردنەکان، بۆ ڕێگەخۆشکردنی حوکمی زۆرینە بەپاساوی چەمکی هاوڵاتی بوون و رەتکردنەوەی نوێنەرایەتی تایفی و نەتەوەیی. کورد و سونە کە ئەم دوو پێکهاتەیە لە خولی داهاتووی هەڵبژاردن و دواتردا رەنگدانەوەی ئەم قۆناغە تازەیە هەست پێدەکەن.

ئەگەر تەماشا بکەیت لە دەستپێکی خۆپیشاندانی پارێزگا شیعەنشینەکانەوە لە عیراق، دروشم و داخوازی و ئامانجەکانیان، کاردانەوەو لێکەوتەکانی لەو هەنگاوانەی لە پرۆسەی سیاسی عیراق گیرانەبەر ، هیچیان لە واقیع و لە ڕووی کردارییەوە نە پەیوەندی بەداخوازی خۆپیشاندەرانەوە هەبوو نە بەوەش دۆخی خراپی مرۆیی و خزمەتگوزاری دەچێتەپێش. ئەوەی لەم پرۆسەیە چووەتەپێشەوە ستراتیجی ئێرانە لە هەنگاونان بەرەو چەسپاندنی رێکارەکانی حوکمی ویلایەتی فەقیه لە عیراق.

ئەوەی ئێستا لە میکانیزمی پێکهێنانی کابینەی نوێ بە سەرۆکایەتی محمەد تۆفیق عەلاوی گیراوەتەبەر، هەنگاوێکی زۆر مەترسیداری تێپەڕینی قۆناغەکەیە لە بەشداری و هاوبەشی پێکهاتەکانی عیراقەوە بۆ زەمینەخۆشکردن بۆ حکومەتێکی ئێرانی لە عیراق، بێ بایەخکردنی دەرئەنجامی هەڵبژاردنەکان، بێ ڕۆڵکردنی نوێنەرانی هەردوو پێکهاتەی کورد و سونە، سەرپشککردنی شیعە لە دیاریکردنی بەش و تەنانەت لە هەڵبژاردنی کەسەکانیش لە ناو سونەو کورد بۆ پڕکردنەوەی ئەو پۆستانەی بۆیان دیاریکردوون، ئەمەش هیچ مانایەک بۆ بەشداری لە پرۆسەی سیاسی و پێگەی هێزە سیاسییەکان و پرۆسەی هەڵبژاردن ناهێڵێتەوە. ئایا ئێران و شیعەکان رازی دەبن کەوا کوردو سونە بڕیار لەسەر ئەوە بدەن کاک کارەکتەری شیعی حکومەت پێکبهێنێ، بۆ نمونە قبوڵدەکەن ئەیاد عەلاوی وەک بژاردەی کورد و سونە شوێنی محمد عەلاوی بگرێتەوە؟ هەروەها بەهۆی ئەوەی هەرێمی کوردستان خاوەن قەوارەیەکی دەستورییە، ئەم رێکارە لە بێڕۆڵکردنی هەرێم لە دیاریکردنی نوێنەرەکانی خۆی بۆ بەغدا، لە داهاتودا پرسی فیدراڵیش دەخاتە مەترسییەوە.

لەدوای کوشتنی قاسم سولێمانی و رێکارەکانی ئێران و شیعە لە دژایەتی ئەمریکا، تا ئەندازەیەک بەرەکان یەکلابوونەتەوە، بەتایبەتی دوای کۆبونەوەی پەرلەمان بێ بەشداری کورد و سونە و دەنگدان بۆ دەرکردنی هێزەکانی ئەمریکا لە عیراق، دابەشبونێکی ئاشکرا بەسەر بەرەی ئێران و ئەمریکایا روویداوە. ئەوەی ئێستا لە بەغدا دەگوزەرێت دەرئەنجامی رێککەوتنێکی تازەی هێزە شیعەکانە لە قوم، بۆ لێدان لە پێگەی ئەمریکا لە عیراق و لێدانە لە کورد و سونە. هەڕەشە راستەوخۆکانی ئەم دوو ڕۆژەی موقتەدا سەدر لە پەرلەمان لە ئەگەری متمانە نەدان بەم کابینەیە، هەڕەشەی راستەوخۆی باقر جەبر زوبەیدی لە کورد و سونە ئەگەر بەشداری دانیشتنی پەرلەمان نەکەن بۆ متمانەدان بە کابینەکەی عەلاوی ئەوە پۆستەکانی سەرۆک کۆمارو سەرۆکی پەرلەمان وەردەگرنەوە، هەروەها هوشداریدانی هادی عامری بۆ هەمان مەبەست. سەلمێنەری ئەو راستیەن کە لەهەندێ ناوەندی نزیک لە ئێرانەوە دزەیکردووە کە پێویستی قۆناغەکە وادەخوازێت حکومەتێکی گرێدراوی ستراتیجی ئێران بێ بەشداری هێزە نیشتمانییە کوردی و سونییەکان پێکبهێندرێت. بەشداری هیچ تاکێکی کورد لە دەرەوەی بەشداری سیاسی هەرێم، بە مانای هاوبەشی کورد نایات. ئەمە بۆ سونەش راستە. چونکە لە دروستکردنی عیراقەوە تا کەوتنی سەدام هەمیشە کورد و شیعە لە کابینە وزارییەکان بەشدار بوون، بەڵام ئەم بەشدارییە هیچی لەو راستییە نەگۆڕیووە کە حوکم بە دەستی فاشیزمی عەرەبی سونەوە بووە.

بۆیە پێویستە کوردو سونە بەهەستیارییەوە لەم پرسە بڕوانن، تا لەگەڵ شیعە و ئێران نەگەیشتۆتە مریشکە رەشە، بیکەن بەوێستگەیەکی تاقیکردنەوەی ئەمریکاش. دەبێ ئەم پرەنسیپ و میکانیزمە لە دروستکردنی کابینەی حکومەت قبوڵ نەکەن و داوا لە ئەمریکاش بکەن پشتیوانیان بکات، بابەتەکە پەیوەندی بە کەسایەتییە دیاریکراوەکانی کورد و سونەوە نیە ئەوەندەی دروستکردنی نەریتێکە بۆ داهاتوو لە دروستکردنی هەر شێوازێکی حکومەت کە بەرژەوەندی ئێران بیخوازێت.

ئەگەر نەیانتوانی پێش بەم هەوڵەی تاران بگرن، بایکۆتکردنی یەکجارەکیان لە پرۆسەی سیاسی هێشتا کەمتر رووبەڕووی مەترسیان دەکاتەوە، وەک لەوەی کابینەیەکی لەم جۆرە قبوڵ بکەن.