عێراق لەنێوان ئۆپۆزیسیۆنی دوێنێ و مەرجەعی ئێستادا

‌ئازاد ئیبراهیم ئەحمەد

بەرەی ئۆپۆزیسیۆنی عێراقی بەدرێژایی ئەو زەمەنەی لەعێراق دابڕابوون، هەڵگری دروشمی دابڕانی عێراق بوون لەمێژووی پێش خۆی. لەهەندەران ئەوان هەڵگری دروشمی کرانەوەی عێراق بوون تا ئەندازەی بازدانی مێژوویی و ڕیفۆرمی ئاینی و خستنەدەرەوەی عێراق لەئیتاری ململانێ مەزهەبی و ئەتنییەکان. بەڵام ئەوان نەک لەهاتنەوەیاندا کەشکۆڵەکەیان پڕنەبوو لەدنیابینی و فکر و فەلسەفەی ئەوروپی و ئەمریکی بۆ دەسەڵات و حکومڕانی لەعێراقدا، بەڵکو ئەوانیش وەک ئەوەی تەنها بەجەستە لەچەقی ململانێی مەزهەبی شیعەو سوننەوە دووربن، هەرکە گەیشتنەوە عێراق بەهەمان ڕۆحی تۆڵەکردنەوە و هەمان گوژمەی هێزی ململانێی شیعی و سوننی داخڵ بوون و ئەکشنیان کرد.

ئەوانەی پێیاندەوترێت ئۆپۆزیسیۆنی پێش 2003و دەسەڵاتداری ئێستا، هەمان کوڕی شەرعی و گوێڕایەڵی فرمانە مەزهەبییەکان و وەعزەکانی مەرجەع و فەتواکانیانن. نەبوونی جیاوازی لەنێوان خەونی زەمەنی ئۆپۆزیسیۆن و لۆژیکی حکومەتداریدا، بەڵگەی ئەو ڕاستییەیە کە هیچ تاکێکی عێراقی ناتوانێت لەو "چەقە هێز"ە دووربکەوێتەوە کە ناوی فەتوای مەزهەب و مەرجەعە. بڕی هێزی داخراوی مەزهەبی گەلێکجاران بەهێزترە لەو بڕی هێزەی کرانەوەو مۆدێرنێتەی جیهانی دنەی داون بۆ پیشاندانی ئەزموونێکی سەرکەوتووی حکومڕانی لەدەرەوەی فەتواو بیرکردنەوەکانی مەزهەب.

هەموو ئەو دروشم و هوتافانەی لەئاوارەییدا ئۆپۆزیسیۆنی دوێنێ هەڵیگرتبوو، لەکاتی گەڕانەوەدا نەهێنرانەوە وڵات و ئاماژەکان سەلماندیان کە هەموو ئەو دروشمانە جگە لەخەونی (دۆنکی شۆتی) و دیماگۆچییەت، هیچیتر نەبووە. ئەمەش بەڵگەی ئەوەیە هێزی باڵای بڕیاردان لەوڵاتدا هێزی فەتوا و مەرجەع و ڕێبەرە ئاینییەکانە نەک لۆژیکی بیرکردنەوەو تێڕوانی باوی جیهانی بۆ ئیدارەدان و خزمەتگوزاری بۆ میللەت.

ئەوەی ڕوونە و لێتێگەشتن لەدۆخی عێراق ئاسان دەکات ئەوەیە، هیچ شۆڕش و ڕێنیسانس و عەقڵێکی دەرەکی ناتوانێت شتێک لەدونیای عێراقییەکان بگۆڕێت، بەهۆی ڕۆحی زاڵ و توندی مەزهەبی و خێڵەکییەوە. بەڵکو ئەوەی دەتوانێت دەستکاری ئەم داخرانە بەهێزەی عێراق بکات، هەمان چاکسازی ئاینییە کە (لۆسەر) لەفەرەنسادا بەناوی (چاکسازی ئاینی یان ڕیفۆرمی ئاینی)یەوە ئەنجامیدا.

 هەرکات عێراقییەکان لەچوارچێوەی ڕۆحی مەزهەب و مەزهەبگەری دەرچوون، ئەوا دەتوانن ئینسانیبوون و مرۆڤبوون بکەنە جێگرەوەی مەزهەب و هەموویان پێکەوە بەهای باڵای مرۆڤی عێراقی لەبەرچاو بگرن. بەڵام بەم دۆخەی ئێستاوە نابێت بەگۆڕانی سەرکردەکان پێمانوابێت شتێکی گەورە لەعێراقدا ڕوویداوەو دەستکاری ستراکچەری کۆمەڵگەی عێراقی کراوە. بەپێچەوانەوە دەبێت لۆژیک و مەنتیق شوێنی مەزهەب و خێڵ بگرێتەوە بۆئەوەی عێراق دابڕانێک لەگەڵ هەموو ڕابردووی خۆی بکات. ئەوکات واقیعی وڵاتەکە لەباردەبێت بۆ گۆڕانکاری.