گۆڕان و حزبى شیوعى، دوو ئەزموونى لێکچوو

‌ڕێبوار عەبدولڕەحمان


رۆژى ٨ى شوباتى ساڵى ١٩٦٣، چەند ئەفسەرو پلەدارێکى حزبى بەعس لەناو سوپاى عێراق، کودەتایەکى خوێناویان لەعێراق بەرپاکردو لەماوەى چەند کاتژمێرێکى کەمدا سەرکەوتن و دەسەڵاتیان گرتە دەست.
کودەتاى بەعسییەکان، بەپلەى یەکەم، بەسەر کەسێکدا بوو کە لەئاستى دنیادا بەنزیک لەشیوعیەکان سەیر دەکرا، بەپلەى دووەم بەسەر هەژموونى حزبى شیوعی عێراقیدا بوو بەسەر دەسەڵات و دامەزراوەکانى دەوڵەت و کەشى گشتى کۆمەڵگەدا، بەو بەڵگەیەى، کە بەپێى زۆربەى داتاکان، لەو سەردەمەدا کە ژمارەى دانیشتوانى عێراق نزیک بە هەشت ملیۆن کەس دەبوو، نزیک بە ٤ ملیۆنیان (ئەندام، لایەنگر، هەوادار)ى حزبى شیوعى عێراقى بوون.

کودەتاى بەعسییەکان لەکاتێکدا بوو، کە بەشێکى زۆرى پلەدارەکانى سوپا، سەرۆکى دامەزراوەکانى وڵات، کەسانى پلەباڵا، نزیک، یاخود هەوادار یان ئەندامى حزبى شیوعى عێراقى بوون، بەڵام لەبەر ئەوەى سەرکردایەتى حزبى شیوعى لەو سەردەمەداو بگرە پاش ئەوەش، سەرکردایەتیەکى ئازاو بوێر نەبوو لەبڕیارداندا، لەماوەى چەند سەعاتێکى کەمدا دەسەڵاتیان لەژێر دەست عەبدولکەریم قاسم دەرهێناو بگرە لەنێو ئێزگەى عێراق گوللەبارانیشیان کرد، لەیەکەمین بەیاننامەى کودەتاکەشیاندا، بەعسییەکان فەرمانى قەتڵوعامکردنى شیوعییەکانیان دەرکردو ئەو حزبە گەورەیەش (حزبى شیوعى) لە دەرکردنى بەیاننامەو هەڵاتن و خۆحەشاردانى سەرکردەکانى بەولاوە شتێکى ئەوتۆى پێنەکرا، پاش ئەوەش عێراق لەسەر دەستى بەعسییەکان بەو کارەساتانەدا رۆیشت کە بینرا.

بەوردبوونەوەیەکى چڕ لەمێژووى حزبى شیوعى عێراقى، مرۆڤ دەگاتە ئەو بڕوایەى کە ئەم حزبە تەنها بۆ ئەوە دروستبووە کە وەک قەوارەیەک، ناوێک، تەنها بوونى هەبێت، بۆ ئەوە دروست نەبووە کە بچێتە دەسەڵاتەوە، چونکە لەهیچ قۆناغێکدا سەرکردایەتى ئەو حزبە شایەنى ئەوە نەبوون حوکمڕانى وڵاتێک بگرنە دەست و سەدان فرسەتى مێژووییان لە دەست خۆیان و هەموو ئەوانەش داوە کە رۆژگارێک لەپێناو گەیشتنى ئەو حزبە بەدەسەڵات قوربانیان داوە.

ئەگەر سەرکردایەتى حزبى شیوعى عێراقى لەو سەردەمەدا، تەنها فەرمانى بە ئەفسەرو پلەدارەکانى خۆى لەناو سوپا بکردایە کە دەرگاى مەخزەنەکانى چەک بەڕووى لایەنگرانیدا بکەنەوەو هەریەکەیان کڵاشینکۆفێک هەڵگرێت و شەڕ بکات بۆنموونە وەک (جوڵانەوەى جوتیاران لەو سەردەمەدا کە هەمویان شیوعى بوون)، ئەوا لانى کەم، بەعسییەکان نەیاندەتوانى لەیەکەمین بەیاننامەیاندا فەرمانى قەتڵوعامى خۆیان دەربکەن، جگە لەوەى رەنگبوو کودەتاکەیان شکست بێنێت، یان لانى کەم رووبەڕووى بەرگریەکى جەماوەرى وا ببێتەوە، کە نەتوانن بەو ئاسانییە دەسەڵات بگرنە دەست، بەڵام سەرکردایەتییەکى حزبى شیوعى ئەمەى نەکرد، ئێستاش سەدان پاساو بۆ ئەو نەکردنە هەیە، بەڵام هیچى قەرەبووى ئەوە ناکاتەوە کە ئەو (بێ بڕیارى) یان (ترسنۆکی)یەى سەرکردایەتى حزبى شیوعى لەو کاتەدا وایکرد، کە ئەو حزبە بووە بەشێک لەپەراوێزى مێژوو، ئێستا گەیشتۆتە ئاستێک کە نە کەس پرسیان پێ دەکات و نەکەس حساب بۆ بوون و هەڵوێستیان دەکات.

پاش نزیکەى شەست ساڵ لەو ئەزموونە تاڵەى حزبى شیوعى کە بەهۆى بێباکى و بێ بڕیارى و ئەگەر گونجاو بێت بڵێین (ترسنۆکى) سەرکردایەتى ئەو حزبە بەسەر شیوعیەکان و خەڵکى عێراقیشدا هات، بزووتنەوەى گۆڕانیش لەکوردستان هەمان ئەزموون دووبارە دەکاتەوە بەکۆمەڵێک جیاوازییەوە.

لەساڵى ٢٠٠٩وە بزووتنەوەى گۆڕان وەها نیشانى خەڵک و هەواداران و دەنگدەرانى دەدات کە ئەو کار لەسەر گۆڕینى روخسارەکانى ئێستاى سیاسەت و حوکمڕانى کوردیى دەکات، ساڵانێکە بزووتنەوەى گۆڕان قسە لەسەر خراپى و شکستخواردوویى حوکمڕانى پارتى و یەکێتى دەکات، کاتێک حوکمڕانى ئەو دوو حزبە لەلوتکەدا بوو، دۆخى ئابوورى خەڵک زۆر باش بوو، بزووتنەوەى گۆڕان بەشێوەیەکى راستەوخۆ یان ناڕاستەوخۆ، تەبەنیى خۆپیشاندانەکانى ١٧ى شوباتى کردو دواى شکستى ئەو خۆپیشاندانانەش، سەدان پاساوى ئامادە هاتنە سەر رووپەڕى رۆژنامەو گۆڤارو شاشەى تەلەفزیۆنەکان، هەموو ئەو گەنجانەش کە لەو خۆپیشاندانانەدا دڵگەرمانە لەسەر شەقام بوون و شەهید کران، جگە لە ساڵانە داگیرساندنى چەند مۆمێک و هەڵگرتنى وێنەکانیان شتێکى ئەوتۆیان پێنەبڕا.

بەشى هەرە زۆرى خەڵکى کوردستان، ساڵانێکى دورو درێژە دەزانێت کە حوکمڕانى پارتى و یەکێتى لەکوردستان، حوکمڕانییەکى شکستخواردووە، بەڵام بەدرێژایى ئەو مێژووە، ئەو خەڵکە ئەلتەرناتیڤێکى لەبەردەستدا نەبووە بۆ حوکمڕانى، رێگەیەکى نەبووە تۆڵە لە حوکمڕانییەکەى پارتى و یەکێتى بکاتەوە، ساڵى ٢٠٠٩ کە بزووتنەوەى گۆڕان وەک لیستێک بەشدارى هەڵبژاردنى کرد، خەڵک وەک یەکەم فرسەت قۆستیەوەو بەدەنگ تۆڵەى لەیەکێتى و پارتى کردەوە، بەڵام هێشتا تینوێتى خەڵک نەشکا، چونکە گۆڕان دەسەڵاتى نەگرتە دەست، بەردەوام پاساویش ئەوە بوو کە یەکێتى و پارتى بەپارەو بەهێز خەڵکیان راگرتووەو رێگە نادەن دەسەڵاتیان لەدەست بچێت.

دواى ریفراندۆم و پاش رووداوەکانى ١٦ى ئۆکتۆبەر، پارتى و یەکێتى پێکەوە، سیستمى حوکمڕانى پارتى و یەکێتى پێکەوە، رووبەڕووى شکستێکى کەمەرشکێنى (سیاسیى، سەربازى، ئابوورى، ئیرادەیى) بووەوە، ئەمە ئەو دەرفەتە زێڕینە بوو لەبەردەم بزووتنەوەى گۆڕان، کە بەتەواوى حوکمڕانى پارتى و یەکێتى کۆتایى پێبێنێت و خۆى شان بداتە بەر وەرگرتنى دەسەڵات و راستکردنەوەى هاوکێشەکان.
بزووتنەوەى گۆڕان دەیتوانى چى بکات؟

لەو دەرفەتە زێڕینەدا کە کەوتە بەردەم بزووتنەوەى گۆڕان، بەڵام بەهۆى سەرکردایەتیەکى (نا) بوێرەوە نەیتوانى بیقۆزێتەوە، چەندین دەرفەت لەبەردەم ئەو بزوتنەوەیە هەبوو تا دەسەڵات وەربگرێت و ئەو بەهەشتە بۆ خەڵک دروست بکات کە لەڕاگەیاندنەوە لەخەیاڵدانى زۆربەى خەڵکى کوردستاندا دروستى کردووە.

یەکەم: گۆڕان کە سەرۆکایەتى پەرلەمانى کوردستانى لایە، دەیتوانى ٥٦ دەنگ کۆبکاتەوەو بەو دەنگانە پەرلەمان هەڵبوەشێنێتەوە، کە پەرلەمان هەڵوەشایەوە، ئۆتۆماتیکى حکومەت و سەرۆکایەتى هەرێمیش هەڵدەوەشێتەوە، ئەوکات هەڵبژاردن، یان حکومەتى رزگارى نیشتمانى دەبوە ئەمرى واقیع و دەبوو پارتى و یەکێتى هەموو سازشێک بۆ گۆڕان بکەن تا لەو حکومەتەدا پشکێکیان هەبێ، بەڵام پرسیار ئەوەیە: بۆچى گۆڕان ئەم کارەى نەکرد؟ بۆچى تەنانەت هەوڵیشى بۆ نەدا؟

دووەم: گۆڕان دەیتوانى لەو ٤٥٠ هەزار دەنگەى کە لەهەڵبژاردندا دەنگیان پێداوە، لەگەڵ هەموو ئەو دەنگە ناڕازییانەى ترى کە بەهۆى ئەم دۆخە سیاسیى و ئابوورییەوە دروستبووە، خۆپیشاندانى سەدان هەزار کەسى رێک بخات و داواکارى سەرەکیشى دەست لەکارکێشانەوەى سەرۆکى هەرێم و سەرۆکى حکومەت و کابینەکەى بێت، دەیتوانى داوا بکات کە سەرکردایەتى شکستخواردووى حوکمڕانیى هەرێم دەسەڵات جێبهێڵن و تەسلیمى ئۆپۆزسیۆنى بکەن، چونکە ئەوان (دارایى، خاک، دەستکەوت)ەکانیان لەدەستداوەو دەبێ دەسەڵات جێبهێڵن. لەبەرى هەموو ئەمانە، سەرکردایەتى بزووتنەوەى گۆڕان، بەنجى کۆچى دوایى نەوشیروان مستەفا بەرینەداون و تا ئێستاش لەبرى هاتنە سەر شەقام و گرتنە دەستى دەسەڵات، سەرقاڵى سەفاو مەروان بەدەورى گۆڕەکەى نەوشیروان مستەفادا، کە دڵنیام ئەگەر خۆى لەژیاندا بمابایە، هەرگیز ئەم فرسەتەى لەدەست نەدەدا، هەروەک چۆن فرسەتى راپەڕینى ساڵى ١٩٩١ى لەدەست نەدا.

هێزە گەورەکانى دنیا، بەتایبەتى ئەمریکا، لەزۆر ئەزمووندا، بەشێوەیەکى راستەوخۆ دەستێوەردانى نەکردووە، هەمیشە ناڕاستەوخۆ دۆخێکى ناوخۆیى واى خوڵقاندووە، کە ئۆپۆزسیۆن، یان خەڵک لەناوخۆى وڵاتێکدا گۆڕانکارى بکەن، وەک ئەوەى لەزۆر وڵاتى عەرەبیدا بینرا، وەک ئەوەى لەپەنەماو نیکاراگواو ئۆکرانیاو زۆر وڵاتى تردا بینرا، ئەمجارەش لەکوردستان ئەو دەرفەتەى خستە بەردەستى ئۆپۆزسیۆنى جاران و خەڵک، بەڵام ئۆپۆزسیۆنەکەى جاران نەیقۆستەوەو خەڵکیش هیچ رێکخراو یان جوڵانەوەیەک نەبوو پێشڕەوایەتى بکات، بۆیە نەجوڵا. ئەمەش وایکرد پاش ماوەیەکى زۆر، وەزارەتى دەرەوەى ئەمریکا بەیاننامەیەک دەربکات و باس لەوە بکات کە هیواى بە نێچرڤان بارزانى و قوباد تاڵەبانییە کە کێشەکان چارەسەر بکەن، بەکورتى، ئەمە بێ ئومێدى ئەمریکا بوو لەجوڵەى گۆڕان و ئەو هێزانەى ساڵانێکى قسە لەسەر خراپیى حوکمڕانیى پارتى و یەکێتى دەکەن.

لەدەستدانى ئەو دەرفەتە، ئەو حەقیقەتە تاڵە دەردەخات، کە لەقۆناغى ئایندەى سیاسیى و حوکمڕانى کوردیدا، رەنگە گۆڕانیش وەک حزبى شیوعى ببێتە هێزێکى پەراوێزى مێژوو، کە دوور نیە لەماوەى ٥ ساڵى ئایندەدا، کەس نە گوێیان لێبگرێت، نەحساب بۆ بۆچوون و هەڵوێستیان بکات.

پاش لەدەستدانى ئەم دەرفەتە زێڕینە مێژووییە بۆ گەیشتن بەدەسەڵات و جێبەجێکردنى ئەو بەڵینانەى بەخەڵکیان داوە لە (حوکمڕانیەکى باش، عەدالەتى کۆمەڵایەتى، هێنانە پێشەوەى روخسارى نوێ)، ئێستا دەتوانین بڵێین، گۆڕان و حزبى شیوعى دوو ئەزموونى هاوشێوەن بەهۆى سەرکردایەتیەکانیانەوە، هەردووکیان تەنها بۆ ئەوە دروست بوون کە وەک ناو هەبن، نەک بۆ ئەوەى دەسەڵات بگرنە دەست و پلان و ئەجنێداى خۆیان جێبەجێ بکەن، حزبى شیوعى لەسەردەمى خۆیدا، هەر سەرقاڵى پیاهەڵدانى روسیاو دروستکردنى چیرۆکى ئەفسانەیى بوو بۆ (لینین، ستالین، خرۆشۆڤ)و سیستمى حوکمڕانیەکەیان کە پاش حەفتا ساڵ لەگەندەڵیدا شکستى هێنا، گۆڕانیش لەم سەردەمەدا هەر سەرقاڵى کۆمەڵێک پەیجى سۆسیال میدیا و (هات هات)و (سەیرى ئەو شێرە ژن یان پیاوە بکەن چى بەبنەماڵەى بارزانى دەکات)ە.

کەواتە چیرۆکەکە وەک رابردوو بەردەوام دەبێت، بەڵام ئەمجارە بە (نەوەى دووەم)ى بنەماڵەکانەوە، چاکسازىو دروستکردنى کۆمەڵگەو حوکمڕانیەکیش کە تێیدا یاسا سەروەر بێت و عەدالەتى کۆمەڵایەتى بەرجەستە بێت، وەک هاتنەکەى (گۆدۆ)وایە.



AM:11:22:05/11/2017

ئه‌م بابه‌ته 8146 جار خوێنراوه‌ته‌وه‌‌



هەموو وتارەکان کاتێک لە وێستگە نیوز بڵاودەبێتەوە تەنها بیروبۆچونی خاوەنەکانێتی