لە فیدراڵییەوە بۆ كۆنفیدراڵی ‌

‌له‌شكر حه‌مه‌ ساڵح‌‌

فیدراڵی شێوازێكی تازەی حوكمڕانییە. كە دەڵێین، تازە مەبەستمان ئەوەیە بەراورد بە فۆرمەكانی تری حوكمڕانی تازەیە. بەڵام لەگەڵ تازەییەكەیدا وڵاتانێكی زۆر لە ناوچە جیاجیاكانی جیهان پەیڕەویی دەكەن و لە جیهانی ئەمڕۆدا، فیدراڵی بە نموونەیەكی سەركەوتووی حوكمڕانی دادەنرێت.
بە هۆی نەرم و نیانی و گونجاویی لەگەڵ رێسا تازەكان و خواستی گەل و نەتەوەكان و خواستە دیموكراسییەكان، لە زۆر شوێن دیموكراتی و فیدراڵی بە یەكەوە بەستراون.

زۆرینەی ئەو وڵاتانەشی پەنایان بردۆتە بەر فیدراڵی، هەم دیموكراسیان رووی لە گەشەیە، هەمیش ئارام و سەقامگیرن، تەنانەت، زۆربەی وڵاتانی فیدراڵی بە وڵاتانی پێشكەوتوو دادەنرێن.
بنەمای سەرەكی فیدراڵی، پێكەوە بوونی چەند ناوچە، هەرێم، پارێزگا، ویلایەتێكە لە ناو یەك دەوڵەتی سەربەخۆدا. زۆربەی جاریش هۆكارەكانی ئەو پێكەوە بوونە، ئابوورییە، یان جوگرافییە یان مێژوویی و سەربازی و هۆكاری تر.

واتە پاڵنەی سەرەكی بڕیاردانی یەكەكانی ناو ئەو دەوڵەتە فیدراڵییە بۆ پێكەوە بوون، یەكتری تەواوكردن و هاوكاریكردنی یەكترییە لە پڕكردنەوە یان گرنگیدان بە بوارێكی تر. زۆرجاریش، پێكەوە بوونەكان باكگراوەندی مێژوویی یان جوگرافیان هەیە. هەندێك جاریش، پاڵنەری پێكەوەبوونی فیدراڵی، پاڵنەرێكی ستراتیجییە.
لە ساڵی 1992ەوە هەرێمی كوردستان بە هۆی پەرلەمانەكەیەوە، رێگەچارەی فیدراڵیی بۆ گوزارشتكردن لە چارەنووسی خۆی هەڵبژاردووە. لە دوای 2005یشەوە، دەستووری عیراق بە شێوەیەكی یاسایی و دەستووری دانی بەو فیدراڵییەدا ناوە.

چەند ساڵێكە جارێكی تر دەرفەتێكی زێڕین هاتۆتە پێش كورد بۆ ئەوەی بە شێوەیەكی باشتر گوزارشت لە مافی چارەنووسی خۆی بكات. بۆیە قسە و مشتومڕ و تێڕوانینی سیاسی لەو بارەیەوە دۆسێیەكی گەرمە.
حزب و كەسایەتی و لایەن و ناوەند و چاودێرانی كورد بە شێوازی جۆراوجۆر و بە تێڕوانینی جۆراوجۆر باسی فیدراڵیان كردووە و هەندێكیان بە پێویستیان زانیوە، دەستبەرداری ئەو فۆرمەی ئێستای فیدراڵی ببین.
هەندێك شەڕی داعش و قۆناغی دوای داعش بە دەرفەتێكی گونجاو دەزانن بۆ ئەوەی خواستەكان لە فیدراڵییەوە بەرەو سەرووتر بەرن.. جا كۆنفیدراڵی بێت یان هەڵكشێت بەرەو دەوڵەتی سەربەخۆ.
ئەو دەرفەتە زێڕینە، دەرفەتێكیش بووە بۆ ئەوەی مەسەلەی دەوڵەتی سەربەخۆی كوردستان تێكەڵی موزایەدات و دروشمبازیی سیاسیی بكرێت.

تەنانەت هەندێك كەس و لایەن، مەسەلەی سەربەخۆییان كردۆتە پێخۆری زوڵم و جەور و ستەمكاری و پاساو هێنانەوە بۆ لادان لە حوكمی یاسا و تێكدانی هاوكێشەكانی سیاسەت و كردنە قوربانیی دەستە و لایەنە هەڵبژێردراوەكان و پەنابردن بۆ حوكمی چەك.

بە زۆرینەی پێوەرەكان، ئەو فیدراڵییەی لە كوردستانی عیراق یان باشووری كوردستان هەیە دەرفەتی بۆ رەخساوە بۆ ئەوەی هەنگاوێكی تر بەرەو پێشەوە بڕوات، بەڵام ئایا حوكمی جوگرافیا و مێژوو، یان بەرژەوەندیی ئابووری و ئایینی و نەتەوەیی گەلانی تر رێگە دەدەن!؟

كورد دەتوانێت حسابێكی ئەو تۆ بۆ ئەگەری ناڕازی بوونی گەلانی دەوروبەری نەكات؟ ئەی چی بكەین؟
كاری گرنگی ئێستا لە هەرێمی كوردستان ئەوەیە دوو پرسی گرنگی لە گەنگەشە و موزایەدەی سیاسی و حزبی ببرێنە دەرەوە، بێگومان ئەو پرسە بریتین لە مەسەلەی دەوڵەتی سەربەخۆ و بژێویی خەڵك، كە بە هۆی تێكەڵاوبوونیان بە ركابەریی حزبی و تەنانەت كەسیشەوە، بە چارەنووسێكی خراپ گەیشتوون.

ئەگەر لەو بردنە دەرەوەیە سەركەوتوو بووین، دەتوانین بە شێوازێكی عاقڵانە و بە بێ دەنگە دەنگ، خەریكی تەكبیری عەمەلی و مەیدانی بین نەك قسە و هات و هاوار و بەستنەوەی مەسەلەی دەوڵەتی بە میزاجی شەخسی و حزبی و كردنی بە كاردانەوە بەرامبەر كەسێك یان لایەنێك.

بێگومان بردنە دەرەوەی دەوڵەت و بژێوی لە ململانێ و ركابەریی سیاسی ئەمڕۆی هەرێم، واتە بردنە دەرەوەی مرۆڤی كورد و ژیانی ئەو مرۆڤە و چارەنووسی ئەو مرۆڤە لە بازنەی تەسكی حزبیانە.
ئەوەش لە لای هەندێك لایەن و كەس مەسەلەیەكی جددییە و رەنگە هەڕەشەی جددیان لەسەر دروست بكات، بۆیە زەحمەتە لەم كاتەدا دەوڵەت و بژێوی خەڵكی كوردستان فەراهەم بێت.

دەرفەتێكی زێڕینە بۆ ئەوەی كورد لە كوردستانی عیراق یان باشووری كوردستان بە شێوازێكی ئازادانەتر و عاقڵانەتر هەنگاو بنێت، بەڵام ئەگەرێكی زۆر بەهێزە ئەو دەرفەتە زێڕینە ببێتە قوربانيی ئەوانەی دەوڵەتی سەربەخۆ و بژێوی خەڵكیان كردۆتە بارمتەی مانەوەی خۆیان، جا ئەو مانەوەیە وەك خۆیان بێت، یان وەك حزب.
بە رەچاوكردنی ئەو مەترسیانە، رەنگە شتێكی عاقڵانە بێت كە بیركردنەوە پاشان كردار هەبێت بۆ ئەوەی فیدراڵییەكە گەشەی پێبدرێت.
بە شێوەیەكی گشتی، لە زۆربەی ئەزموونەكانی فیدراڵیدا، ئابووری و بەرگری و كاروباری دەرەوە مەسەلەی فیدراڵین و پرسەكانی تر رادەستی هەرێم و ویلایەتەكان كراون، بەڵام دەكرێت ئەو كوردستانەی هێشتا بەشێكە لە عیراق دەستكاریی ئەو سێ بنەما هاوبەشە بكرێت.. بۆی زیاد بكرێت یان لێی كەم بكرێتەوە، چونكە فیدراڵی شتێكی جێگیر نییە.

ئەگەر كوردستان دەستكاریی پەیوەندیی فیدراڵیانەی خۆی لەگەڵ عیراقدا بكات، دەشتێت بیر لەوە بكەینەوە كوردستان بە شێوەیەكی سەرەكی سوود لە دەروازەی ئاویی عیراق وەربگرێت بەڵام ئابووریی كوردستان سەربەخۆیی زیاتری هەبێت، بێگومان بەو شێوەیەی ئێستا نا كە نموونەیەكی خراپی ئابووریی سەربەخۆیە.
دەوڵەتی سەربەخۆی كوردستان لەو گرێژنە هەرێمایەتی و جیهانییە، لەو دۆخە ناوخۆییە ناهەموارە، لەو بارە ئابوورییە سەختە، بەو جۆرەی هەموو گرەنتییەكی كورد بۆ دەوڵەت بریتی بێت لە نەوت، چارەنووسێكی باش چاوەڕوانی ناكات، هەرنا لە بەر ئەو شێواز و عەقڵیەتی بیركردنەوە و ئیدارەكردنەی ئێستا هەیە.

هەندێك شت یەكجارە.. كە تۆ هەرێمت لە عیراق جیاكردەوە و شكستت هێنا چی دەكەیت؟ دەگەڕێیتەوە بۆ عیراق؟ یان دەچیتە باوەشی وڵاتێكی تر؟ كورد كە دەیەوێت دەوڵەتی هەبێت بۆ ئەوەیەتی باشتر بژی و سەربەخۆ بێت، بەڵام ئەگەر دەوڵەتەكە كە یەكسانە بە جیابوونەوە لە عیراق، ئەگەر یەكسانیش بێت بە چوونە باوەشی دراوسێیەكی وەك توركیا چیمان كرد! ئەوە كەی سەربەخۆیی و دەوڵەت بوو؟

ئەگەر رای منت دەوێت، باشترین بژاردە، پێداچوونەوەی بنەماكانی فیدراڵییە لەگەڵ عیراق تا دەگاتە ئاستی كۆنفیدراڵی.. دیارە كۆنفیدراڵیش، بوونی چەند دەوڵەتێكە لە ناو یەك دەوڵەتدا.


PM:04:04:01/02/2017

ئه‌م بابه‌ته 2011 جار خوێنراوه‌ته‌وه‌‌



هەموو وتارەکان کاتێک لە وێستگە نیوز بڵاودەبێتەوە تەنها بیروبۆچونی خاوەنەکانێتی