لە پێرسی کۆکسەوە تا برێت ماکگۆرک

لە نێوان  پێرسی کۆکس ١٨٦٤ – ١٩٣٧ و  برێت ماکگۆرک دا .  سەد ساڵ  جیاوازی لە مێژوو و لێکچوون لە ڕووداودا هەیە . کۆکسی بەریتانی و ماکگۆرکی ئەمریکی  بە دووری سەدەیەک لە نێوانیاندا ، هەردووکیان دوو نزیکترین کەسایەتین ڕۆڵی تایبەت و گەورەیان هەیە لە دروستبوونی عێراقدا و کاریگەری سیاسی ڕاستەوخۆیان داناوە بەسەر داهاتووی گەلانی ناوچەکەوە .

عێراقی کۆکس لەپاش داگیرکردنی لەلایەن بەریتانیەکانەوە ١٩١٧ نزیکەی سێ ساڵی خایاند تا بە یارمەتی پێرسی کۆکس ،  یەکەم حکومەتی دامەزراند لە ١٩٢١ دا  بە سەرۆکایەتی عەبدوڵرەحمان نەقیب . لەماوەی ئەو سێ ساڵەدا بنەماڵە سیاسیەکانی عێراق کە نەوەکانیان لە عێراقی ماکگۆرکیشدا هەمان ڕۆڵیان بینیەوە ، بە قۆناغێکی سەختی دروستبوون و پێکهاتندا تێپەڕین . کۆکس بە پێ ی پەیوەندیە تایبەتیەکانی بەو بنەماڵە سیاسیانەوە لە شێوە دورگەی عەرەبی و عێراق و ئێراندا ، توانی لە ڕێگای هۆبەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستەوە لە حکومەتی بەریتانیدا ، بەپێ ی وێنا سیاسیەکانی  خۆی بۆ  عێراقی تازە دامەزراو ، شێوە سیاسیەکانی ئەو دەوڵەتە نوێ یە لای هەر حەوت هاوکارەکەی بسەلمنێت کە بریتی بوون  لە : وینستۆن چەرچڵ سەرۆکی هۆبە ، کۆکس مەندوبی سامی ، گیترۆید بێڵ سکرتێری کۆکس ، کۆلۆنێل لۆرانس ، میجۆر هیوبێرت ، میجۆر نوئێل ، هەروەها سکرتێری لیژنەی سیاسی لە کوردستان میجۆر بابکوک . ئەویش بە دانانی شافەیسەڵ وەک پادشای عێراق و بەستنەوەی کوردستانی باشوور ( ویلایەتی موسڵ ) بە عێراقەوە . هەرچەندە چوار ئەندامی ئەو هۆبەیە : چەرچڵ ، میجۆر نوئێل ، لۆرانس ، بابکوک دەیانویست کوردستان نەخرێتە سەر عێراقەکەی کۆکس و میسس بێڵ . بەڵکە لەژێر دەستەڵاتی تاجی بەریتانیدا بمێنێتەوە . بەڵام کۆکس بەهۆکاری نەبوونی سەرکردەیەکی کوردی پەسەندکراو لە کۆی کۆمەڵگەی کوردی باشووردا ، قەناعەتی بە چوار هاوکارەکەی کرد کە کورد بکرێتە بەشێک لە عێراق بەمەرجی پاراستنی مافە نەتەوەییەکانی لەلایەن عێراقی تازە دامەزراوەوە . عێراقی کۆکس تا ساڵی ٢٠٠٣ بڕی کرد . لەوە بەدواوە سەردەمی عێراقی برێت ماکگۆرک دەست پێدەکات .

ماکگۆرگی لەدایک بووی ٢٠ ئەپریلی ١٩٧٣ لە تەمەنی ٣٠ ساڵیدا دێتە نێو سیاسەتی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و عێراقەوە . لەماوەی ١٤ ساڵی مانەوەی لە پرۆسەی سیاسی عێراقدا جێگای متمانەی سێ سەرۆکی کۆماری و دیموکراتی ئەمریکایە ( بوش ، ئۆباما ، ترامپ ) ئەم گەنجە ، چالاکە ، پڕ لە وزە ، سیاسی و سەربازی و یاساییە ، بەشدارێکی کاریگەری  میراتە سیاسیەکەی  کۆکسە  لە عێراق و ئێران و سوریادا . تاکە  ڕکابەری بێ وێنە و هاوتای جەنراڵ قاسمی سلێمانیە لە ناوچەکەدا . دەکرێت بگوترێت سلێمانی لەکوێ بێت ، مەکگۆرکیش لەوێ یە . لە پێچەوانەکەشیدا مەکگۆرک لەکوێ بێت حاجی قاسمیش لەوێ یە . لە پرسە هەستیارە  مەترسیدارەکانی سەرناوچەکەدا ( وەک داعش ) پێکەوە دەکەونە یەک سەنگەری جەنگەوە بەرانبەر دوژمنێکی هاوبەش و یەکدەگرنەوە . دەشێت هەندێ جاریش ڕووبەڕوو دانوستان بکەن بۆ یەکلایی کردنەوەی کێشەکانی نێوانیان وەک پرسی ئازادکردنی چوار زیندانیە ئەمریکیەکەی لای ئێران کە بە تۆمەتی جاسوسی کردن دەستگیرکرابوون  . لەئەنجامدا  مەکگۆرک توانی  سەرکەوتنێکی مێژوویی و  سیاسی بۆ خۆی تۆماربکات لە ئەمریکادا  بەهۆی ئازادکردن و ناردنەوەی  هەر چوار هاوڵاتیە زیندانیەکە بۆ ئەمریکا لە ساڵی ٢٠١٦ دا .

وەک چۆن سەدەیەک بەر لەئێستا پێرسی کۆکس ، داڕێژەری  نەخشە و جیوگرافیای سیاسی ناوچەکەبوو ، ماکگۆرکیش لە نەخشەی نوێ ی ناوچەکەدا دەشێت تا کۆتایی ئەم سەدەیە ( سەدەی بیست و یەکەم ) کاریگەریەکانی بەسەر مێژووی ناوچەکەوە بمێنێتەوە . چونکە لەزۆربەی کایەکانی پرۆسەی سیاسی لە عێراق و ئێران و سوریادا بەشدارێکی کاریگەرە . لەنووسینەوەی دەستوری هەمیشەیی عێراقەوە تا پشتیوانی کوردانی باشوور لە عێراقی پاش کۆکسدا ،  پڕچەککردن و تۆکمەکردنی پەیوەندی بە کوردانی رۆژئاڤا ( یەپەگە و پەیەدە )  هەروەها کۆکردنەوەی هەموو لایەنە جیاوازەکانی عێراق لە حکومەتەکانی مەجلیسی حوکم ، جەعفەری ،  عەلاوی ، مالیکی و عەبادیدا ڕۆڵی یەکلاکەرەوەی بینیووە .  جارێکی تر هاوسەنگەر بوونی ( راستەوخۆ یان ناڕاستەوخۆ ) ی لەگەڵ جەنراڵ قاسمی سلێمانیدا لە پرسی ڕیفراندۆمی هەرێمی کوردستاندا و پێداگری کردنیان بۆ گەڕاندنەوەی کورد بۆ بەغدا ، چارەسەرکردنی ناکۆکیەکانی هەولێر و بەغدا لەڕێگای ئەو دەستورەوەی ماکگۆرک خۆی یەکێکە لە کەسە سەرەکیەکانی داڕشتنی دەستوورەکە وەک ڕاوێژکارێکی یاسایی لە سەفارەتی ئەمریکا لە بەغدا . ئەم سەرمایە سیاسیانەی مەکگۆرک لەماوەی چواردەساڵی پێگە و ڕۆڵی لە ناوچەکەدا ، پێدەچێت لەداهاتوودا ئەگەر چانسی کێبڕکێ ی بۆ پۆستی سەرۆکایەتی ئەمریکا بۆ مسەوگەرنەکات ، ئەوا کەمتر لە وەزارەتی دەرەوەی ئەمەریکاشی بۆ ناهێنێتەدی .

هەرچی سەبارەت بە پەیوەندیەکانی مەکگۆرکە بە کورد و پرسە نەتەوەیی و نیشتمانیەکانی کوردەوە کە لە لوتکەی تۆکمەییەوە بەهۆی جیاوازی نێوان سەرکردایەتی سیاسی کوردی باشوور و مەکگۆرکەوە بۆ ڕیفراندۆم کەوتە خوارەوە بۆ دابڕان و زیزبوون و توڕەبوون . بەڵام تائێستا روون نیە ، داخۆ ماکگۆرکیش وەک پیرسی کۆکس ،  نهێنی ڕازی نەبوونی بە سەربەخۆیی باشوور بە هۆکاری نەبوونی سەرکردەیەکی کارامە وپەسەندی  ئیجماعی کورد بوو یان تێگەیشتنێکی  پەنهانی یەعقوبیانە لە نەفسی خودی  ماکگۆرکدا ؟؟ وەڵامی ئەم پرسیارە ئەگەر لە ئێستادا گێژاوێک ، ئەوا لە سەدەی داهاتوودا ( بیست و دووەم ) لای نەوەکانمان ڕوون دەبێتەوە و هەڵە ستراتیژیەکانمان دەخوێننەوە . 

PM:07:19:17/11/2017

ئه‌م بابه‌ته 4733 جار خوێنراوه‌ته‌وه‌‌

هەموو وتارەکان کاتێک لە وێستگە نیوز بڵاودەبێتەوە تەنها بیروبۆچونی خاوەنەکانێتی