خۆكوشتن وەك رزگاربوون.. (جەنەراڵی پایز)

‌محەمەد رەئوف


كۆمەڵگەیەكی تەواو شێواو و پڕ لە قەیران و كێشەو پشێوی، بارودۆخێكی تەواو نائومێدكەر، ژینگەیەكی تەواو لەبار بۆ بەرهەمهێنانی خۆكوشتن و قوتاربوون لەم كۆمەڵگە شێواو نائومێدكەرە، ئێستا كوشتن و خۆكوشتن، لەحاڵەتەوە بۆتە دیاردەیەكی ئاسایی، ئاسایی بەو مانایەی ئەو رووداوی كوشتنانەی كە خۆكوژین یان كێشەی خێزانی و كۆمەڵایەتیە بەرگێكی ئاسایی بەبەردادەكرێت و هەرزوو سەری دەنرێت، بەبێ لێكۆڵینەوەی وورد و كاریگەرییە مەترسیدارە دوور مەوداكانی..
لە پشت خوكوشتنی محەمەد عومەر عوسمان ( جەنەراڵی پایز) بێدەنگی و نائومێدییەكی قوڵ دەبینرێت نائومێدییەك كە بەرهەمی كۆمەڵگەیەكی شێواو و پڕ لە قەیران دەخاتە روو، چونكە شاعیرو هونەرمەندەكان كاتێك پەنا بۆ خۆكوشتن دەبەن كە دەگەنە لوتكەی نائومێدی، نائومێد دەبن لە بارودۆخی كۆمەڵایەتی ، كاتێك نوخبەی كۆمەڵگە پەنا بۆ خۆكوشتن دەبات.
خۆكوشتنی جەنەراڵی پاییز ( ئەگەرچی زۆرێك لە هاورێكانی دەڵێن بیری خۆكوژی بەردەوام لەناخیدا هەبووەو لە شیعرەكانیشیدا رەنگیداوەتەوە) بەڵام خۆكوشتنەكەی لە لوتكەی نائومێد بونیدایە، ئەوان وەك هەوڵێك بۆ رزگاربوون لە دونیایەك دەیبینن كە پڕە لە نائومێدی و نەهامەتی و دەردەسەری، شیعرەكانی جەنەراڵی پاییز تایبەت بووە بە پاییزو خەزان و لە پاییز و گەڵارێزانیشدا خۆی كوشت، بەڵام نائومێدییە قوڵەكانی كۆمەڵگەی كوردی خۆكوشتنی جەنەراڵی پاییزی خێراتركرد.
خۆكوشتنی شاعیر و هونەرمەندان و كەسانی پەپلیك دۆخێكی كۆمەڵایەتی مەترسیدار لەسەر جەستەی كۆمەڵگەی جێدەهێڵێت، سەرەرای جێهێشتنی نائومێدی كاریگەری دەبێت لەسەر تاكەكانی دیكەی كۆمەڵگە بە ئاراستەی خۆكوشتن" بەپێی لێكۆڵینەوەیەك لە ئەنجامی 106 توێژینەوە لەسەر خۆكوشتن بۆیان روون بووەتەوە، بڵاوكردنەوەی حاڵەتەكانی خۆكوشتنی سیاسەتمەدار و هونەرمەند و ئەكتەرە بەناوبانگەكان 14 جار كاریگەری زۆرترە بە بەراورد لەگەڵ خۆكوشتنی ئاسایی" لەسەر ئاستی جیهان دیاردەی خۆكوشتن لەناو هونەرمەند و شاعیر و ئەكتەرەكاندا لەگەڵ بەرەو پێشچوونی كۆمەڵگە زیادی كردووە :.
- ئەرنیست هەمگوای نوسەرو رۆژنامەنوسی ئەمریكی و هەڵگری خەڵاتی نۆبڵی ئاشتی ساڵی 1961، فیشەكی نا بەسەری خۆیەوە و خۆی كوشت
- ئیسماعیل ئەدهەم نوسەری میسری 1940 خۆی كوشت
- شاعیر خەلیل حاوی 1982 لە ئوسترالیا خۆی كوشت
- رۆبەرت ئادەمز ئەندامی كۆنگرێسی ئەمریكا لە 1906 بە فیشەك خۆی كوشت
- دالیدا ئالتی گۆرانی بێژی فەرەنسی لە 1987 خۆی كوشت
- ئۆغستس ئەمیس هونەرمەندی كوبیە لە 2017 خۆی كوشت
- كیس ئەندیس هونەرمەندی ئەمریكی 2005 خۆی كوشت
- رۆبەرت ولیامز هونەرمەندی كۆمیدی ئەمریكی وەرگری خەڵاتی ئۆسكار 2014 خۆی خنكان
خۆ كوشتنی (جەنەراڵی پایییز) بەهەر هۆكارێك بێت و لەژێر هەر فشارێكی دەرونی، ئابوری، كۆمەڵایەتیدا بێت، هیچ لەو راستیە ناشارێتەوە كە كۆمەڵگەی كوردی بووە بە كۆمەڵگەیەكی توندووتیژ و چاوقاییم لە ئاست روداوە ناخهەژێنەكاندا، شاعیرێكی دیار، هونەرمەندێك، رۆژنامەنوسێك، خۆی دەكوژێت و هیچ دەزگاو دامەزراوەیەك بەدوایدا ناچێت، بەدواداچون مەبەست لێی دەستنیشانكردنی هۆكارەكانی و دۆزینەوەی و رێگەچارەی درووست بۆی، خۆ ئەگەر ئەمە نەكرێت ئەو حاڵەتانە دەبن بە دیاردەیەكی ئاسایی و مەترسیدار، لە خۆكوشتنی جەنەراڵی پاییزدا دۆخی كۆمەڵایەتی كۆمەڵگەی كوردیت بەتەواوی بۆ روندەبێتەوە كە لێوانلێوە لە قەیرانی ( بێمتمانەیی، نائومێدی قوڵ، ناعەدالەتی ، رەشبینی، دڵڕەقی ، رقلێبونەوە، جیاوازی كۆمەڵایەتی.. هتد) ئەمانە هەموو پاڵنەری گەورەن بۆ خۆكوشتن.
ئەمە بەو مانایە نیە خۆكوشتن پەیوەست بكرێت بە ناوچەو وڵات و شوێن و كاتێكی دیاریكراوەوە، بە شێوەیەكی گشتی خۆكوشتن لە ناو كۆمەڵگە پێشكەوتووەكاندا زیاترە بەپێی ریزبەندی لیتوانیا یەكەم وڵاتە لە خۆكوژیدا:
- لیتوانیا بە تێكرا بۆ هەر 100 هەزار كەسێك 32 كەس خۆی دەكوژێت
- روسیا بە تێكڕا بۆ هەر 100 هەزار كەسێك 31 كەس خۆی دەكوژێت و ساڵانە 65 هەزار كەس خۆیان دەكوژن لە كاتێكدا ساڵانە 35 هەزار كەس بە روداوی هاتوچۆ دەمرن
- غانا بەتێكڕا بۆ هەر 100 هەزار كەسێك 29 حاڵەتی خۆكوشتن هەیە
- كۆریای باشور بۆ هەر 100 هەزار كەسێك 27 حاڵەتە
لەسەر ئاستی وڵاتە عەرەبییەكان ساڵانە:
- میسر 3799 خۆكوشتن
- سودان 3205 خۆكوشتن
- جەزائیر 1299 خۆكوشتن
- عێراق 1128 خۆكوشتن
- مەغریب 1014 خۆكوشتن
لەسەر ئاستی جیهان ساڵانە (800 هەزار) كەس خۆیان دەكوژن، لەهەر چركەیەدا (40) كەس خۆی دەكوژێت، لەنێوان 2016 و 2018 دا ڕێژەی خۆكوشتن لە عێراقدا 30% زیادیكردوە و لە(383 )كەسەوە بەرزدەبێتەوە بۆ (519)كەس و بەشێك لەمانەش، ڕاستەوخۆ و لەسەر تۆڕە كۆمەڵایەتیەكان و بەبەرچاوی هاوڕێكانیانەوە خۆیاندەكوژن بەگوێرەی ئامارەكانی كۆمسیۆنی مافەكانی مرۆڤ لە نێوان ساڵانی 2015 تا 2017 زیاتر لە (2 هەزار )كەس لە عێراق خۆیان كوشتووە، ئەمەش لە كاتێكدایە لە نێوان ساڵانی 2003 تا 2013، تەنیا (هەزار و 500 )كەس خۆیان كوشتووە.
لەسەر ئاستی هەرێمی كوردستانیش خۆكوشتن و خۆ سوتاندن زیادی كردووە بە گوێرەی ئاماری پۆلیسی پارێزگای هەولێر، لە ساڵی 2018، (34 )حاڵەتی خۆكوشتن تۆماركراوە،( 60) حاڵەتی خۆكوشتنی ژنان و(101 )حاڵەتی خۆسوتاندنی ژنان، لەپارێزگای سلێمانی لە ساڵی 2018دا( 63 )حاڵەتی خۆكوشتن هەبووە، هەروەها لەماوەی ئەمساڵدا 281 حاڵەتی هەوڵی خۆكوشتن تۆماركراوە.
بەڵام بەپێی ئاماری یەكێتی پیاوانی كوردستان لە پێنج ساڵی رابردودا (393) پیاو خۆیان كوشتوە لە ساڵی (2014)دا (65) حاڵەتی خۆكوشتنی پیاوان هەبووە، ساڵی (2015)ەش، (69) پیاو خۆیان كوشتوە،ساڵی (2016) تێكڕا (70) حاڵەتی خۆكوشتنی پیاوان تۆماركراوە، ساڵی (2017)ەش (74) پیاو خۆیان كوشتوە، ساڵی (2018) رێژەكە زۆر زیادیكردوە بە جۆرێك (115) حاڵەتی خۆكوشتنی پیاوان تۆماركراوە، واتا لە نێوان 2015 بۆ 2018 رێژەی خۆكوشتنی پیاوان بە نزیكەی دوو هێندە زیادی كردووە.
ئاڵۆزییەكانی ژیان و پەیوەندییە كۆمەڵایەتییەكان گرنگیدانی زیاتر بە لایەنی ماددی و لاواز بوونی لایەنە ڕۆحی یەكانی تاك ، وئاڵۆزی و ناهاوسەنگی باری ئابووری،وزیادبوونی نەخۆشی دەروونی وەك خەمۆكی ونامۆبوون ، هۆكاری ڕاستەخۆ و ناڕاستەوخۆی بیركردنەوەی تاكە لە خۆكوشتن .
زانیایانی كۆمەڵناسی هۆكاری خۆكوشتن بۆ چەند خاڵێك دەگەرێننەوە لەوانە:.
- كێشە دەرونییەكان كە 90%ی دیاردەی خۆكوشتن بەهۆكارە جۆربەجۆرەكانی كێشەی دەرونی
- خراپی باری ئابوری
- ئیدمان بوون بە كۆمەڵێك دەرمان كە دژە بە خەمۆكی بۆیە بیری خۆكوژی لەناخیدا دەچێنرێت
- تێپەڕین بە ئەزمونێكی ئازار بەخشدا وەك كۆچی كەسە نزیكەكان
- ئیدمان بوون بە موخەدەرات و مادە كهولییەكان
- بێكاری
- دابڕانی كۆمەڵایەتی ( منعزل) كە ئەمەش بیری خۆكوشتن درووست دەكات


PM:05:27:23/10/2019

ئه‌م بابه‌ته 4056 جار خوێنراوه‌ته‌وه‌‌



هەموو وتارەکان کاتێک لە وێستگە نیوز بڵاودەبێتەوە تەنها بیروبۆچونی خاوەنەکانێتی