تره‌مپ لە كۆشكی سپی و تەقسیمی عیراق
د.بەختیار شاوەیس
یەكێك لەو دیاردە و دەرەنجامانەی كەتاڕادەیەك جێگەی سەرسوڕمانی چاودێران و سیاسەتمەداران و دەوڵەتانی زلهێز و هەروەها پێچەوانەی پێشبینی ناوەندەكانی راپرسی و داتاكان بون ، بردنەوەی دونالد تره‌مپ و شكستی هیلاری ژنە سپیە پیرەكە بوو لەوەی كە بچێتە كۆشكی سپی. ئەوەشی ئەم بیرۆكەیەی زیاتر پشتراست دەكردەوە جگەلە توێژینەوەكانی سەنتەری راپرسی لەناوخۆی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا، جگەلە سەركەوتنی هیلاری لەبەرێوەبردنی هەڵمەتی هەڵبژاردنەكەی، جگەلەبردنەوەی خانمی پێشووتری یەكەمی ئەمریكا لەو سێ رووبەرووبونەوە تەلەڤزیۆنیانەی كە راستەوخۆ لەگەڵ تره‌مپی ركابەری ئەنجامیدا كە كاریگەری گرنگی لەسەر ده‌نگدەری ئەمریكی هەیە، جگەلەوەی كە لەرووی مادیەوە هیلاری نزیكەی یەك ملیار دۆلاری سەرفكردبوو كە دەگاتە سەد هێندەی تێچووی هەڵمەتەكەی تره‌مپ ، جگەلەهەموو ئەمانە مەسەلەی خولیای تاقیكردنەوەی ژنێك لە كۆشكی سپی وەك ئەوەی رەشپێستێكیان تاقیكردەوە لە جیهانبینی ئەمریكیەكان كە خەونێكی نەمرە نەیتوانی بنەما ستاندارەكەی ئەوانە تێكبشكێنێت كە رەسمی ستراتیژی باڵا و نەخشەرێگەی ئایندەی ئەو وڵاتە دەكەن بەوەی كە لە دوو خول زیاتر لەسەریەك نابێت هێزێك حوكم بكات.
لەبردنەوەی تره‌مپدا ، ئیتر تاڕادەیەك ئەوە چەسپی و بوە قاعیدە كە وەك چۆن نابێت ئەمریكییەك دوو خول زیاتر كۆشكی سپی بەرێوە ببات ، هەروەها هەریەك لە كۆماری و دیموكراتەكانیش ناتوانن دوو خول زیاتر لە دەسەڵاتدا بمێننەوە و دەبێت دەسەڵات ئاڵوگۆر بكەن.
ئەگەر وردتر بچینە ناو هەندێك مەسەلەی ناوخۆی سیاسی و ستراتیژی و ئابووری ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكاوە ئەوا دەگەینە كەناری ئەو حەقیقەتەی كە هاوكاتی پرۆسێسی دەستاودەسكردنی دەسەڵات زۆر مەسەلەی گرنگی تر هەن كە لەدەستووری ئەمریكادا نەهاتووە بەڵام بوەتە عورف و وەك ئیتیفاقێكی ژێربەژێری لێهاتوە لەنێوان هەردوو حیزبە گەورەكە و لەسەری كاردەكەن.وەك ئەوەی كە دیموكراتەكان بایەخ بە مەسەلەناوخۆیەكان بدەن و كۆماریەكانیش گرنگی بە سیاسەتی دەرەوە بدەن و پێیان وایە كە بەهێزبونی ئەمریكا لە دەرەوە دەستپێدەكات.
لەم روانگەوە، لەپەیوەندیدا بەعیراقەوە رێككەوتنە ژێراوژێرەكەی نێوان هەردوو حیزبی گوێدرێژ و فیلەكان زۆر بەروونی دەردەكەوێت، بەوەی كە هەمیشە دیموكراتەكان یاسا دەردەكەن و كۆماریەكان جێبەجێیی دەكەین. بەو پێیەی كە دیموكراتەكان یاسای رزگاركردنی عیراقیان لەساڵی 1998 دەركرد بەڵام كۆماریەكان لەساڵی 2003 جێبەجێیانكرد، هەروەها بایدنی دیموكراتی لە ناو كۆنگرێس لەساڵی 2007 یاسای تەقسیمی عیراقی لەسەر بنەمای فیدراڵی دەركرد دواتر 8 ساڵی رێك دەسەڵاتیان لەرێگەی باراك ئۆباماوە بەدەستبوو بەڵام جێبەجێیان نەكرد و پێدەچێت هەڵیانگرتبێت بۆ تره‌مپ و ئێستاش كۆشكی سپی ئەو پیاوە توندەی لێیە كە دەڵێت بەهێزی بۆ ئەمریكا بگەرێنینەوە و پیێدەچێت دۆسیەی عیراق یەكێك بێت لە كارتانەی كە بیكاتە فاكتەری گەرانەوەیشكۆ بۆ وڵاتەكەیوەك ئەوەی خۆی باسی دەكات.
ئەوەی وادەكات كە پێمان وابێت كە تەقسیمی عیراق لەسەردەمی تره‌مپ زۆر نزیكەو روودەدات ، كۆمەڵێك هۆكارە لە وانە :
• لەیەكەم كاردانەوەیدا سەرۆكە كۆماریەكە پێیی وایە سیاسەتەكانی ئۆباما داعشی دروستكردوە و پێویستە گۆرانكاری ریشەیی لەسیاسەتەكانمان لە عیراق و ناوچەكە بكەین، كە دابەشكردنی عیراق یەكێك دەبێت لە ئامرازەكانی ئەم گۆرانكاری و پێداچوونەوە ریشەییەی كە سیاسەتەكانی كۆشكی سپی لەئایندەدا پێویستسەتی ، هاوكاتی ئەمەش :
•بەردەوامی ناكۆكی سیاسی و رێككنەكەوتنی پێكهاتەعیراقیەكان بەتایبەتی لەو ناوچانەی كە لە دەستی داعش دەرهێنراون وەك موسڵ، بەشێوەیەك كە هێشتا بەتەواوی ئازاد نەكراون بەڵام لەولاوە دەنگی تەقە لەسەر چۆنیەتی ئیدارەدانی دەبیسترێت.
• بەهەڵپەسێراوی مانەوەی مادە دەستوریەكانی وەك 140 ی تایبەت بە ئایندەی كەركوك و 111 و 112 تایبەت بە نەوت و سامانی سروشتی كە ململانێی توندی پێكهاتە سەرەكیەكانی لەسەرەو رەهەندێكی مێژوویی و نەتەوایەتیان هەیە.
هەموو راستیەكانی سەرەوە برەودان یان بەندو بالۆرە نییە بۆ مەسەلەی تەقسیمی دەوڵەتەكە بەشێوەیەك كە هەڵبوەشێتەوە بەڵكو جگەلەوەی واقێكی بەرجەستەكراوە و تیشكمان خستوەتە سەر هەروەها تەقسیمی عیراق لەسەر بنەمای فیدراڵی و دامەزراندنی هەرێمەكان بەهەمان شێوەی كەلەدستورەكەماندا هاتوە و ئیدارەی ئەمریكیەكانیش ئارەزووی لێدەكەن ، دەبێت بكەینە هەوێنی بەهێزی ئەم دەوڵەتە لەم قۆناغەدا.
هەربۆیە ئەگەر ئەمریكا لەرووی سیاسی و سەربازی و ئیستیخباراتی و تەكنەلۆجیەوە حوكمی دونیا بكات و ئەڵمانیاش بەشی شێری لەم پرسانەسەركردایەتی ئەوروپا ئەوا پێویستە بزانین بەشێكی ئەم بەهێزیەیان بۆ بوونی سیستەمی فیدراڵی ئەم دوو دەوڵەتە دەگەرێتەوە و واشنتۆن و بەرلین هێزو توانا لە كالیفۆرنیا و نیۆرك و تەكساس و میونشن و فرانكفۆرت و هامبۆرگەوە وەر دەگرن نەك بوبێتنە هۆی لاوازی و هەڵوەشانەوە.
ماوەتەوە بڵێین : سەرۆكوەزیران حه‌یدر عبادی لە كۆنگرەی حیوار بەغداد وتی: داعش زیانی مادی 35 ملیار دۆلاری لە عیراق داوە، ئیتر باسی زیانە گیانی و جەستەیی و دەروونیەكان ناكەین، بەڵام كۆركی مەسەلەكە ئەوەیە لەدوای 13 ساڵ لەسیستەمی سیاسیەكەمان داعش دروستبوو بێت ئایا كاتی قسەكردنی جدی نییە لە بابەتی تەقسیمی عیراق لەسەر بنەمای فیدراڵی ، بەبێئەوەی بیكەینە موزایەدەی سیاسی و نەكرێتە پەیخۆری پێشوەختی پروپاگەندەی هەڵبژاردنەكان.
PM:03:19:22/01/2017
ئه‌م بابه‌ته 3112
جار خوێنراوه‌ته‌وه
هەموو وتارەکان کاتێک لە وێستگە نیوز بڵاودەبێتەوە تەنها بیروبۆچونی خاوەنەکانێتی