بەشی شەشەمی شەوانی حلمـییە

‌ستران عەبدوڵا

تێبینی دەکەم ئەدەبیاتی گفتوگۆ جیاوازەكان لە كوردستان لەم وێستگەیەشدا موەفەق نەبوو. تۆمەتی فیكری‌ و لاقرتێی ئایدیۆلۆجی جێی بە قوڵبوونەوە لە دەرسی میسر و دەرەنجامی بەهاری عەرەبی لە خاكی كینانە چۆڵ كرد. جارێ پێش هەموو شتێك بەهاری عەرەبی لە كۆی دیمەنەكەیدا لە تونس تا میسر و یەمەن و سوریا نەیتوانی خاتیمەیەكی جیاواز لە ژینگەی سیاسی عەرەبی لە كوتلەیەكی گەورەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست تۆمار بكات. ئەوە لە سوریا و یەمەن شەڕی ناوخۆ چڕنووكی لە ئەدگاری بەهارەكە گیركردووە. دەوترێ تونس نموونەیەكی تایبەتە، بەس بەخوا بە چاك و خراپییەوە هێشتا هەر بەتایبەتی ماوەتەوە و ناتوانێ سنووری خۆی تێپەڕێنێ. نموونە گەورەكەی میسر نە بەدڵی ئیخوانەكان شكایەوە و نە بەدڵی گەنجانی گۆڕەپانی تەحریر. هێشتا مێژوو دوا قسەی لەسەر تەوژمی یەكەمی بەهاری عەرەبی نەکردووە، كە تەوژمی دووەم لە سودان و جەزائیر دەڵێ منیش هەم. ئیسلامییەكان ناتوانن بڵێن ئێمە بێبەرین لە نموونەی شكستخواردووی حوكمی جەنەراڵ بەشیر لە سودان، تەنها لەبەرئەوەی حەسەن تورابی لێ دەركراوە. نموونەكەی سودان كە ئێستا لەلایەن گەلەوە نەفرەت دەكرێ، بەرهەمی زەواجی كاسۆلیكی ئیخوان و عەسكەرە، نموونەی جەزائیریش كە هی دەستەبژێری عەسكەر و عەلمانییەكانی دوای شۆڕشی رزگاریی جەزائیرە لە دەست فەرەنسییەكان، خەباتێكی دیموكراتیی نموونەییە كە سەركەوتنی دەبێتە وەرچەرخانێكی گەورەی هاوشێوەی سەركەوتنی شۆڕشە یەك ملیۆنییەكەی نەوەی جەمیلە بوحیرد، بەڵام راستییەکەی گەندەیی ‌و گەندەڵی حوكمڕانی پیربووی جەنەراڵەكانی بوتەفلیقە لە جەزائیر نابێتە تەزكیەی مۆراڵی بۆ ئیسلامییەكانی ئەوێ تا گرەوەكە ببەنەوە. بەرەی ئینقاز كە حوكمی تەمەن كورتی شارەوانییەكانی پێ پێچرایەوە لە شەڕی ناوخۆی جەزائیر كارێكیان كرد بیانوو بێت بۆ دەوڵەت، سەرەنجام تەمەنی عەسكەریان لەوێ درێژكردەوە تا دامێنی كورسییە پەكکەوتووەکەی بوتەفلیقە.

دێینەوە سەر دراما چەند وەرزییەكەی میسر كە وەك زنجیرە ناسراوەکەی لەیالی حلمییە لە نووسینی نووسەری بە توانا ئوسامە ئەنوەر عەکاشە، درێژەی كێشا. بەهاری گۆڕەپانی تەحریر لە 18ی شوباتی 2011 بە كەمترین زیانەوە شۆڕشی بەرەنگاری دژی عەسكەری یۆلیۆیی 1952ی سەرخست و محەمەد مورسی لەجێی محەمەد حوسنی موبارەك دانا. ساڵێك لە حوكمی سەرۆکی ھەڵبژێردراو محەمەد مورسی راستە كەم بوو، بەڵام بێ درامای دەستكاریی دەستووری وڵات و بێ بەئیخوانكردنی حوكمڕانی تێپەڕ نەبوو. هەر گۆڕەپانی تەحریر ئەمجارە بە دیزاینێكی تر جێگرەوەی موبارەكی لابرد و بە مەزبەتە و ئیمزای ملیۆنانەوە جەولەیەكی تری حوكمی عەسكەری هێنایە سەركار، بە جۆرێ سەروەختێ میسر وابوو كە سەرۆكێكی پێش شۆڕشی لە زیندان و دانەیەكی دوای شۆڕشی خستە زیندانەوە. یەكەمجار بوو سێ سەرۆك لە میسری مەحروسە لە ژیاندابن. یەكیان وا لە زیندان كۆچی كرد، نە دۆخی دژواری زیندان پاكانە هەڵدەگرێ و نە فەوتی مورسیش دەتوانێ ئەزموونی ئیخوان لە رەخنە و هەڵسەنگاندن بپارێزێ، جا عەسكەریش لەولاوە بووەستێ كە هەر كەسێك لایەنی كەمی حوكمی مەدەنی و دیموكراسی بخوازێت ھەر ناوێرێ لە داخی ئیخوان شاباش بە شان و باڵی عەسكەردا هەڵبدات و ئەسڵەن خەوشێکی فیکری و ئینسانییە ئەگەر وا بیر بکرێتەوە.

میسری ئێستا نە زەمانی موبارەكە، كە بزووتنەوەی دیموكراتی چالاک و بژوێنی هەبێ لە دژی حکومەتەکەی و نە زەمانی بەهاری گۆڕەپانی تەحریرە كە رێوشوێنی ئومێدبەخشی ئاڵوگۆڕی دەسەڵاتی دانابێت. وەك لەیالی حلمییەی بەشی شەشەمە كە نە کۆچکردوو ئوسامە ئەنوەر عەكاشەی ماوە و نە كارەكتەرە بەتواناكانی جاران لە شەشەم داھێنانیان کرد، بۆیە سەركەوتوو نییە وەكو چۆن شەشەمی لەیالی حلمییە سەركەوتوو نەبوو.

سەیركەن، خوشك و برایان پرسیارەكە ئەمەیە: سیسی كە هەڵبژێردراوی دڵخوازی مورسی بوو لە پۆستی دیفاعدا، ئێستا وەک سەرۆکی خولی دووەمی دوای دەستکاری دەستوور دیموكراسییەكەی وڵاتی ململانێی فیرعەون و یوسفی زیندانی وا قفڵ داوە كە دیزاینەكەی بەس جێی خۆی تیا دەبێتەوە. لەولاوە داد و گەشەپێدانی دراوسێشمان كە بە قەدەر هەموو ئیخوانەكانی دونیا رەخنەی لە سیسی گرتووە، تەعدیلاتی دەستووری و دیزاینی دیموكراسییە دێرینەكەی توركیای وا گۆڕییەوە، شتێك لەولای ئەوەی میسرە. جا كەموكوڕیی ئەوەش لەولاوە بوەستێ كە ئەو دیموکراسییە تورکییەی پەنای ئیخوانەکانی داوە تا ئێستا جێی كوردی تێدا نابێتەوە. 

پرسیارەكە ئەوەیە، بۆ بەهارە كەم تەمەنەكان و دیموكراسییە دێرینەكانی ناوچەكە لە ئاکامی ھیوای زۆری دیموکراسیی و عەدالەتدا هەروا دەكەونەوە كە دیزاینی قفڵدانی حوكمڕانی دەخەنە جێی ئاڵوگۆڕی دەسەڵات و ئاڵوگۆڕی دیموكراسی؟ .