یەكێتیی پیاوان لەبەردەم پرسیارەكانی ژن دا

‌

یەكێتیی پیاوانی كوردستان لە 27ی ئازاری 2007ەوە دامەزراوە، ئەو دروشمانەی بەرزیان كردونەتەوە بریتین لە خۆشەویستی نیشتمان، خۆشەویستی هاوسەر، ژیانێكی نوێ و باوكێكی دڵسۆز. لەوكاتەیشەوە تاكو ئێستا چەندین كەیسی توندوتیژیی دژی پیاوانیان وەرگرتووە و وەك سكرتێری رێكخراوەكەیش دەڵێت بەر لەدروستبوونی قەیرانی دارایی زیاتر لە 60%ی كێشەكانیان چارەسەركردووە، بەڵام ئێستا رێژەكە دابەزیوە كەمتر لە 25%.

سكرتێری رێكخراوەكە، لەبارەی كای داهاتوویانەوە بە ژن مەگەزینی وت «كاردەكەین بۆ سنورداركردنی گرێبەستی هاوسەرگیری، لابردنی مەرجەكانی پێشەكی و پاشەكی، چونكە ئەمە ژیانی هاوبەش نیە، بەڵكو دەبێتە شێوەیەك لەمامەڵەكردن بە ژنان و كڕین و فرۆشتن و دەسەڵاتدانە بە پیاو و هۆكاریشە بۆ توندوتیژی بەرامبەر بە ژنان».

ژن: چۆن بیرۆكەی دامەزراندنی رێكخراوەكەتان لەلا گەڵاڵە بوو؟

بورهان عەلی: لەگەڵ كرانەوەی كۆمەڵگەی كوردی بە رووی عیراق و جیهاندا، دەست كرا بە بڵاوكردنەوەی ئامارەكانی توندوتیژی بەرامبەر ژنان هەم لەكوردستان و هەم لە ناوچەكانی دیكەی عیراق.. ئێشمە پرسیارێكمان لەلا دروست بوو كە ئایا ئەمە راستە لە واقیعدا و تەنها ژنان توندوتیژییان بەرامبەر دەكرێت؟ یان دەستێك هەیە دەیەوێت ئەم دوو رەگەزە لەیەكتر دووربخاتەوە و دەیەوێت لەبەرچاوی رەگەزەكەی تر ناشرینیان بكات؟ بۆیە لەوكاتەدا بەبەشداریی 15 كەس لە كەساتنی یاسایی و پسپۆڕ و مامۆستای ئاینی و شارەزایان لە بواری مافەكانی مرۆڤ دەستەی دامەزرێنەری یەكێتیی پیاوانی كوردستان پێكهێنرا.. پاشان دەستمانكرد بە لێكۆڵینەوە و تێگەیشتن لەوەی تاكی نێرینەی كورد لەبەرئەوەی سەرقاڵی كێشە نەتەوایەتی و دابینكردنی پێداویستیەكانی ژیانی رۆژانەیە، پێدەچێت كەمتر بەلای بابەتە خێزانی و مەدەنیەكاندا بچێت، بۆیە بیرمان كردەوە سەنتەرێك یاخود ناوەندێك بكرێتەوە سەرەتا بۆ هۆشیاركردنەوەی پیاوان و دەربارەی ئەركەكانی لە خێزاندا، بێگومان پیاویش مرۆڤە ئێمە كاتێك باس لە كۆمەڵگا دەكەین، كۆمەڵگا پێكهاتوە لە خێزان، خێزانیش پێكهاتووە لە ژن و پیاو، بۆیە لە خێزاندا چۆن توندوتیژی بەرامبەر بەژنان دەكرێت بەهەمانشێوەیش بەرامبەر بە پیاوان دەكرێت، بۆیە لەو سۆنگەیەوە رێكخراوی یەكێتیی پیاوانی كوردستان دامەزراوەو هەوڵدەدات بۆ رۆشنبیركردنەوەی پیاوان و گونجاندنیان لەگەڵ گۆڕانكارییەكانی سەردەما، شێوازی بەڕێوەبردنی خێزان هەروەها دابینكردنی مافی رەگەزی بەرامبەری.

ژن: چەند ئەندامتان هەیە؟

بورهان عەلی: تائێستا نزیكەی 7500 ئەنداممان هەیە، لەساڵی 2011ەوە وەرگرتنی بە لێشاوی ئەنداممان راگرتووە، چونكە خەڵكێكی زۆر دەیەوێت ببێت بە ئەندام لەلامان، بەڵام لە ئێستادا تەنها ئەو كەسانەی سود لەپسپۆڕییەكەی وەردەگرین دەتوانێت ببێت بە ئەندام، هەروەك ئێمە رێكخراوێكی حزبی نین تا كار لەسەر كۆكردنەوەی ئەندام بكەین، بەڵكو رێكخراوێكی سەربەخۆین و ئامانجمان هۆشیاركردنەوەی تاكەكانی كۆمەڵگایە.

ژن: كاروباری رۆژانەی رێكخراوەكەتان چۆنە؟ خۆی لە چیدا دەبینێتەوە؟

بورهان عەلی: تاكو دوو ساڵ لەمەوبەر كە قەیرانی دارایی بەرۆكی رێكخراوەكەمان و سەرجەم رێكخراوەكانی تری نەگرتبوو، ئێمە بەردەوام هەفتانە خولی هۆشیاری و سیمینارمان لە قەزا و ناحیەكان هەبوو، چونكە زۆرترین توندوتیژی لەگوندەكاندا بەرامبەر بە ژنان ئەنجام دەدرا، هاوكات لەناوشارەكانیش هەفتەی جارێك بۆ دووجار بەرنامەی راگەیاندن و دیالۆگمان هەبوو، بەڵام ئێستا بەهۆی قەیرانی داراییەوە لە رێی راگەیاندنەكانەوە زیاتر پەیامەكانمان دەنێرین بۆ جەماوەر، لەگەڵ ئەوەیشدا رۆژانە ئەو پیاوانەی كە سكاڵایان هەیە و توندوتیژییان بەرامبەر دەكرێت یان بەجۆرێك هەستدەكەن لەخێزاندا مافیان پێشێل دەكرێت و غەدریان لێدەكرێت كەیسەكانیان وەردەگرین و بەدواداچونی بۆ دەكەین لە كوشتن و خۆكوشتنی پیاوان،

هەوڵدەدەین لەگەڵ دامودەزگاكانی حكومەت و راگەیاندنەكاندا بتوانین بە دوای چارەسەرێكدا یان بەدوای هۆكارەكانی زیادبوونی خۆكوشتنی پیاواندا بگەڕێین و چارەسەری بكەین. چونكە ئێمە ئامارێكمان لەبەردەستدایە لە ساڵی 2012 بەدواوە ئاماری خۆكوشتنی پیاوان لە هی ژنان زیاترە.

ژن: كێ بە بەرپرس دەزانن لە ئاست ئەو توندوتیژیانەی بەرامبەر بە پیاوان دەكرێت؟ كۆمەڵگە و سیستەم یاخود ژنان؟

بورهان عەلی: لە ئەنجامدانی توندوتیژی چ بەرامبەر بە پیاوان یاخود بەرامبەر بەژنان نابێ رەگەزی بەرامبەر بە بەرپرس بزانین، چونكە ئێمە دابونەریت و كلتورێكمان هەیە لە منداڵیەوە پەروەردەیەكی جیاواز لە نێوان رەگەزی نێر و مێ كراوە و باڵادەستییەك دراوە بە رەگەزی نێر كە لە دواییدا كە گەورە دەبێت ئەمە غەدرێكە كە لە رەگەزی نێر دەكرێت.

پەروەردە و كلتور و دابونەریتە كۆمەڵایەتیەكان یەكێكە لە هۆكارەكانی سەرهەڵدانی توندوتیژی لەنێوان رەگەزی نێر و مێ دا، هۆكارێكی دیكەی توندوتیژی یاساكانی باری كەسێتییە، كە سەرچاوەی زۆربەی یاساكان ئاینی ئیسلامە ئەویش بەرپرسیارێتییەكی زۆری خستۆتە ئەستۆی پیاوان لە پێكەوەنانی پرۆسەی هاوسەرگیریدا، كە تاكو مردن پیاو یاخود باوك بەرپرسیارێتیی بەخێوكردنی خێزان و دابینكردنی پێداویستیە خێزانیەكانی لە ئەستۆدایە هەرچەندە قەیرانی دارایی و سیاسی و كۆمەڵایەتی بوونی هەبێ، لەم كاتانەیشدا پیاوان لە دەرەوە روبەڕوی قسەی ناشرین و بێ رێزی دەبنەوە لەپێناو بژێویی خێزانەكەیدا.

ژن: كاركردنی ژنان شانبەشانی پیاوان تاكو چەند هۆكار بووە بۆكەمكردنەوەی توندوتیژی خێزانی؟

بورهان عەلی: سەرچاوەی دارایی یەكێكە لە هۆكارەكانی بەدەستهێنانی ئازادی بۆ مرۆڤ، بۆیە خۆشبەختانە ئێستا ژنان خاوەنی ئابووریی خۆیانن، ئەگەر بەشێوەیەكی باش و هۆشیارانە پەروەردەكرابن ئەو ژنانە ئەوە دەبنە هاوكارێكی باشی پیاوان لەبەرێوەبردنی خێزاندا، سەرچاوە داراییەكانی بە هاوبەشی بەكار دەهێنێت لەگەڵ هاوسەرەكەیدا بۆ خۆشگوزەرانی خێزانەكەی. بەڵام بەپێچەوانەوە هەندێ ژنیش بەجۆرێ پەروەردە كراوە لە خێزاندا كە تەنها مافی هەیە و ئەركی نیە، بۆیە هیچ هاوكارییەكی هاوسەرەكەی ناكات لە بەڕێوەبردنی ماڵ و بەرپرسیارێتیەكانی خێزاندا. دەبێت ژن و پیاو لە خێزاندا بتوانن تەواوی ماف و ئەركەكانی یەكتر دابینبكەن ئەوكاتە دەبنە خێزانێكی بەختەوەر.

ژن: هۆكارە راستەوخۆكانی ئەنجامدانی توندوتیژی خێزانی لەئێستادا چیە؟

بورهان عەلی: قەیرانی دارایی یەكێكە لە هۆكارە سەرەكیەكانی ئەنجامدانی توندوتیژی لە ئێستا و لەچەند ساڵی رابردوویشدا. هەروەها تەداخولكردنی كەسوكار لەژیانی هاوسەریدا یەكێكی دیكەیە لە هۆكارە سەرەكیەكان. 

ژن: ئێوە دەتانەوێت مافی پیاوان لەكێ وەربگرنەوە؟

بورهان عەلی: ئێمە نامانەوێ بڵێین مافی پیاوان زەوتكراوە و وەری بگرینەوە، بەڵكو دەمانەوێ پیاوان هۆشیار بكەینەوە لەئەركەكانی لە خێزاندا، لەبەرئەوەی بتوانێت ئەو بەرپرسیارێتیەی خراوەتە ئەستۆی لە خێزاندا جێبەجێی بكات.

ژن: تاكو چەند یەكێتیی پیاوان رۆڵی هەبووە لە چارەسەركردنی كێشە خێزانیەكان و كەمكردنەوەی رێژەی توندوتیژیەكاندا؟

بورهان عەلی: ساڵانە بە بەردەوامی تا ساڵی 2015 ئەو كەیسانەی لەبەردەستماندا بووە رێژەمان بۆ داناون، توانیومانە نزیكەی 63%ی كێشەكان چارەسەربكەین، بەڵام لەدوای سالی 2015 و لەئێستادا بەهۆی قەیرانی داراییەوە توانای چارەسەركردن و بەدواداچونی 23%ی كێشەكانمان هەیە، چونكە كەیسەكان پێویستیان بە پارێزەر هەیە. 

ژن: بەرای ئێوە ئەوە سیستەم و كۆمەڵگان توندوتیژن یان ئەوە ژنان و پیاوان خۆیانن توندوتیژی بەرامبەر بە یەكتر دەكەن؟

بورهان عەلی: ئەوە دابونەریتە كۆمەڵایەتیەكەیە، شێوازی پەروەردە كۆمەڵایەتیەكەیە، ئێمە نەتەوەیەكین لەبەر ئەوەی دەوڵەتمان نیە نەمانتوانیوە تا ئێستا سیستەمێكی لێكتێگەیشتنی نێوان ژن و پیاو و سیستمێكی بەیەكەوەنانی پرۆسەی هاوسەرگیری دیاری بكەین، نەمانتوانیوە خولی هۆشیاری بۆ هەردوو رەگەز بكەینەوەو بەتەواوی بەشداریان پێبكەین، بۆیان روون بكەینەوە كە پرۆسەی هاوسەرگیری چیەو لە چی تەمەنێكدا گونجاوە و بەرپرسیارێتیەكانی خێزان چین.. ئێمە میلەتێكی قوربانین هەر رۆژەو ئایدۆلۆژیا و دابونەریتی میللەتێك دەسەپێنرێ بەسەرماندا.

ژن: كاری داهاتووتان چی دەبێت؟

بورهان عەلی: سنورداركردنی گرێبەستی هاوسەرگیری، لابردنی مەرجەكانی پێشەكی و پاشەكی، چونكە ئەمە ژیانی هاوبەش نیە، بەڵكو ئەبێتە شێوەیەك لەمامەڵەكردن بە ژنان و كڕین و فرۆشتن و دەسەڵاتدانە بە پیاو و هۆكاریشە بۆ توندوتیژی بەرامبەر بە ژنان.